خلاصه درس و بیاموزیم و پاسخ خودآزمایی های زبان فارسی۲

پاسخ خودآزمایی های زبان فارسی۲       

خلاصه ی درس اول :

- زبان و گفتار دو پدیده جدا از هم هستند .

- گفتار پدیده ی مادی ، فیزیولوژیایی و روان شناختی است .

- با محروم شدن فرد از تکلم ، فهم آوایی از میان نمی رود .

- زبان توانایی تولید و درک جملات است ؛ گفتار کاربرد عملی این توانایی است .

بیاموزیم :

در زبان فارسی نباید به پیروی از زبان عربی ، کلمات فارسی را با .... یَت ( یّة ) همراه کنیم ؛ بنابراین به کاربردن کلماتی مانند خوبیّت ، رهبریّت ، آشنائیّت ، منیّت ، دوئیّت ، شهریّت ، برتریّت و .... صحیح نیست . اما کلماتی مانند : بشریّت ، مدیریّت ،

انسانیّت و ... چون عربی هستند ، اشکالی ندارد .

خود آزمایی درس اول :

1) تمایز زبان و گفتار را با قواعد شطرنج و بازی شطرنج مقایسه کنید .

با توجه به متن درس می توان گفت که توانش زبانی، ثابت و غیر قابل تغییر است و هیچ گونه خطا و اشتباهی در آن اتفاق نمی افتد . بلکه خطا و اشتباه در گفتار رخ می دهد . قواعد شطرنج نیز مثل توانش زبانی ثابت و غیر قابل تغییر است اما خود بازی شطرنج مانند گفتار است که امکان خطا و اشتباه در آن بسیار است .

2) چگونه می توانیم ثابت کنیم که کرولال ها از توانش زبانی برخوردارند .

زیرا ارتباط افراد کرولال با دیگران ازطریق نمودحرکتی است و با این روش مقصود همدیگر را درک می کنند.

3) فواید تمایز میان زبان و گفتار را در یک بند بنویسید .

الف)  تمایز زبان و گفتار به ما کمک می کند تا بدانیم که خطا و اشتباه فقط در گفتار رخ می دهدولی رفع واصلاح آن به وسیله زبان صورت می گیرد .  ب) افراد کر و لال نیز از توانایی ذهنی زبان برخوردارند و به هنگام استفاده از آن به جای  نمود آوایی یا گفتار ازنمود حرکتی کمک می گیرند .  ج)براساس این تمایز نشان می دهیم که چرا گوناگونی لهجه ای و گویشی به یگانگی زبان آسیبی وارد نمی رسانند. علت این امر آن است که گوناگونی یاد شده به گفتار مربوط است نه به زبان .

4) چرا به کاربردن کلماتی چون « آشنائیّت » و « خوبیّت » و « ایرانیّت » درست نیست ؟ شکل درست این کلمات را بنویسید.

زیرا واژه های « آشنا ، خوب ، ایرانی » فارسی اند و « یّت » پسوند مصدر ساز عربی است که به کار بردن آن با کلمه های فارسی درست نیست . بهتر است این کلمات را این گونه به کار بریم : « آشنایی » یا « آشنا بودن » ، « خوبی » یا « خوبی بودن »

و « ایرانی » یا « ایرانی بودن » . 

 

خلاصه ی درس دوم :

- جمله واحدی از زبان است که از یک یا چند گروه ساخته شده و از نهاد و گزاره تشکیل شده است .

- نهاد جدا در ابتدای جمله نمی آید و قابل حذف است .

- نهاد پیوسته همان شناسه است که قابل حذف نیست .

- اصل این است که نهاد جدا ، با شناسه مطابقت کند اما استثنا هم دارد .

- درحالت عادی بین نهاد جدا و پیوسته ی جمله ها از نظر شخص و شمار هم آهنگی وجود دارد .

بیاموزیم :

هرگاه در ترکیب وصفی ، صفت مختوم به ای = ی باشد ، بهتر است « ی نکره » را به آخر موصوف اضافه کنسم :

مردجنگی + ای / ی            مردی جنگی

حکیم نامی + ای / ی          حکیمی نامی

عکس رنگی + ای / ی          عکس رنگی

جز این می توانیم صفت دیگری که نختوم به ای / ی نباشد بیاوریم و « ی نکره » را به آخر آن بیفزاییم .

دوست گرامی               دوست گرامی و محترمی

عکس رنگی               عکس رنگی و مناسبی

خود آزمایی درس دوم :

1) درمتن زیر ، این تمرین ها را انجام دهید .

الف ) نمودار ساده ی هر جمله را رسم کنید و جمله ها را زیر نمودار بنویسید . ب) نهاد جدا و پیوسته ی جمله ها را مشخص کنید و بنویسید در کدام جمله ها ، نهاد جدا با پیوسته مطابقت دارد . دلیل عدم نطابق را بنویسید .

- انس بن مالک می گوید :

انس بن مالک ( نهاد )                                       می گوید (گزاره )

نهادجدا                                                       نهادپیوسته -َد

نهاد جدا (انس بن مالک ) ونهاد پیوسته(ـَـ د)مطابقت دارند .

- روزی رسول اکرم ( ص ) به خانه ی مادرم آمدند .

رسول اکرم (ص )  ( نهاد )             روزی به خانه ی مادرم آمدند 0 گزاره )

نهاد جدا                                                      نهاد پیوسته –َ ند

در این جمله ،‌ نهاد پیوسته و جدا مطابقت ندارند وعلت آن احترام به پیامبر(ص) است .( 2 جزئی )

-برادر کوچکم ، ابوعمیر ، سخت دل تنگ و اندوهگین بود .

برادر کوچکم ، ابو عمیر ( نهاد )         سخت دل تنگ و اندوهگین   بود ( گزاره )

نهاد جدا              بــدل                                    مسند                     نهاد پیوسته( تهی )

نهاد جدا(برادر کوچکم ) ونهادپیوسته(ф) مطابقت دارند . (سه جزئی مسندی )

- حضرت رسول اکرم (ص) علت دل تنگی برادرم را از ما پرسیدند.

حضرت رسول (ص)  (نهاد )   علت دل تنگی برادرم را     از ما    پرسیدند .( گزاره )

نهاد جدا                                     مفعول                       متمم    نهاد پیوسته –َ ند

نهاد جدا و پیوسته مطابقت ندارند ، علت آن احترام به پیامبر(ص) است.( چهار جزئی مفعولی متممی )

- مادر گفت :

مادر ( نهاد )                                   گفت ( گزاره )

نهادجدا                                         نهاد پیوسته ( تهی )

نهاد جدا وپیوسته مطابقت دارند . (چهار جزئی مفعولی متممی )

- ابو عمیر پرنده ی زیبایی داشت .

ابو عمیر ( نهاد )          پرتده زیبایی داشت ( گزاره )

نهاد جدا                                نهاد پیوسته ( تهی )

نهاد جدا وپیوسته مطابقت دارند .( سه جزئی مفعولی )

- غالباً با آن سرگرم می شد .

محذوف ( ابو عمیر ) ( نهاد )       غالباً با آن سرگرم می شد ( گزاره )

نهاد جدا                                 نهاد پیوسته ( تهی )

نهاد جدا(ابو عمیر محذوف)  ونهاد پیوسته مطابقت دارند . (سه جزئی مسندی )

- اینک آن پرنده ، مُرده است .

آن پرنده ( نهاد )     اینک مُرده است ( گزاره )

نهاد جدا                  نهادپیوسته ( تهی )

نهاد جدا وپیوسته مطابقت دارند .(دوجزئی )

- رسول اکرم (ص) نیز اندوهگین گردیدند .

رسول اکرم (ص)   ( نهاد ) نیزاندوهگین گردیدند . ( گزاره )

نهاد جدا                                نهاد پیوسته –َ ند

نهاد جدا و نهاد پیوسته مطابقت ندارند . علت آن احترام به پیامبر(ص) است (سه جزئی مسندی )

2) برای جمله های زیر ، فعل هایی با شناسه ی مناسب بیاورید و رابطه ی شناسه را با نهاد از نظر شمار بررسی کنید.

علی ومسعود با هم به دبیرستان رفتند . (نهاد :جمع ← شناسه: جمع ) ←نهاد با شناسه مطابقت دارد .

- بسیاری از انسان ها از نظر رنگ ونژاد و زبان با هم اختلاف دارند اما از نظر اصل انسان بودن با هم مشترک هستند . ( نهاد: جمع ← شناسه : جمع )  ←نهاد با شناسه مطابقت دارد .

- در قرن چهارم هجری ، ملت ایران با تکیه بر زبان وفرهنگ خود درخت تازه اما اصیلی را پروردند . ( نهاد، ملت: اسم جمع است شناسه می تواند مفرد یا جمع بیاید .) که در آب وهوای اسلام پرورش یافته بود . (نهاد: درخت  ،مفرداست ،شناسه هم مفرداست . ) ←نهاد با شناسه مطابقت دارد .

-   ملتی که طالب استقلال سیاسی باشد/ باشند  به زبان مادری خود سخن می گوید/می گویند  . ( نهاد: ملت، اسم جمع است  در این حالت شناسه می تواند مفرد یا جمع باشد )

-   ما وفرد وسی با وجود هزار سال فاصله ی زمانی با زبان پیوندهای مشترک داریم . (نهاد :جمع  ←شناسه :جمع  ) ← شناسه: با نهاد مطابقت دارد .

-   با دیگران چنان رفتار کن(فعل امر،دوم شخص مفرد شناسه фاست  (که دوست داری دیگران با تو رفتار کنند . ( نهاد :جمع ←شناسه: جمع) ←نهاد با شناسه مطابقت دارد .

- کتاب ها از دستم رها شد و بر زمین افتاد . ‌( مطابقت ندارد زیرا نهاد غیر جاندار است وشناسه می تواندهم مفرد وهم جمع باشد )

-  امیر با دوستش جمعه ها به کوه نوردی می رود . ( نهاد : مفرد ← شناسه : مفرد  ) ← شناسه با نهاد مطابقت دارد .

3) تفاوت زبان و گفتار را در یک بند بنویسید .

زبان یک توانایی ذهنی است در حالی که گفتار نمود آوایی این توانایی ذهنی می باشد .  هر گونه خطا واشتباه در گفتار رخ می دهد وبه وسیله ی زبان اصلاح ورفع می گردد.همه ی انسان ها حتی افراد کر ولال دارای این توانایی ذهنی (زبان ) هستند اما درگفتار با هم فرق دارند،زیرا افراد لال به جای استفاده از نمود آوایی،از نمود حرکتی کمک می گیرند.قواعد زبان ثابت است وتغییر نمی کند ولی گفتارمتغیر است.

خلاصه ی درس سوم :

ویرایش : هر نوشته ای باید از جهات گوناگون زبان ، محتوا ، دقت ، نظم آراستگی ، رعایت علائم نگارشی ، نکات دستوری

و املایی بازبینی شود . این بازبینی نوشته ، ویرایش نام دارد .

- انواع ویرایش : فنّی ، زبانی ، تخصصی .

- درویرایش فنّی به نشانه گذاری ، شیوه ی خط فارسی ، املای درست واژگان توجه می شود .

- درویرایش زبانی و ساختاری کاربردهای نابه جا در حوزه های معنایی و ساخت زبان فارسی مطرح می شود .

- کسی که کار ویرایش را انجام می دهد ، ویراستار نام دارد .

- عمل ویرایش را ویراستاری نیز می گویند .

خود آزمایی درس سوم :

1)عبارت های زیر را ویرایش کنید :

– تیم ملی ایران به رهبری مربی خوب خود با اجرای شش بازی پی در پی ،‌ آن را به سود خود به پایان برد .تیم مقابل که روحیه ی خوبی نداشت ، بر خلاف تصور تماشاگران شکست خورد ، مربیان این تیم قبلاً نشست هایی برای ارزیابی تیم های مقابل داشتند

- غلام محمدخان طرزی افغانی ، دو قطعه شعر گفته بود : یکی در مدح امیر عبدالرحمان خان ،دیکتاتور خشن وتندخوی افغان و دیگری در مدح رقیب او . او هر دو قطعه را درجیب خود گذاشته بود . روزی که قرار بود شعر را درحضور او بخواند ، دست در جیب کرد وقصیده را بیرون آورد اما از بخت بدش قصیده ی مربوط به رقیب او را بیرون آورد . خواست بخواند که به تته پته افتاد . امیر متوجه این نکته شد . او را به پیش خود خواند وکاغذ را از او گرفت . چون از ماجرا مطلع شد فرمان های  لازم را صادر کرد . طبق دستور او دو دیوار کوتاه به موازات هم ساختند وشاعر بینوا را میان دو دیوار گذاشتند و گروهی مأمور شدند ، تا او را بیازارند .

-  چگونه می توان علیه گذشته ی افرادی که نمی شناسیم ، عملیات قانونی انجام دهیم  و موضوع را به طور دقیق ارزیابی کنیم ؟ این کارهم  مستلزم شناخت و هم مستلزم صرف وقت فراوان است . در غیر این صورت تجسس در کاردیگران جایز نیست .

- رفتن به نمایشگاه و برگشت از آن ، مدت زیادی طول نکشید ولی در همان زمان کم، از غرفه های زیادی دیدار کردم که بسیار جالب توجه بود . یک دوره  شاهنامه خریدم زیرا این اثر، شناسنامه ی ملت ایران و سند ملیت ماست که باید آن را حفظ کرد وخواند واز پندهای آن عبرت گرفت . هم چنین دیوان پروین اعتصامی شاعر معاصر ایران را نیز خریدم . سپس در غرفه های دیگر گشت و گذاری انجام دادم و در پایان از نمایشگاه خط وخوشنویسی که در کنار نمایشگاه بر پا شده بود باز دید کردم و آثار نفیس و هنرمندانه را که چشم نواز بودند ، ملاحظه کردم وازدیدن آن ها  لذت بردم . . . .

2) جمله های زیر را به دو صورت وبرایش کنید :

- رستم در شاهنامه ، پهلوان قوی ای توصیف شده است .

رستم در شاهنامه ، پهلوانی قوی توصیف شده است / رستم در شاهنامه ،پهلوان قوی و قدرتمندی توصیف شده است .

- او دلایل قوی ای و محکمی برای سخن خود ارائه داد .

او دلایلی کافی برای سخن خود ارائه داد . / او دلایل کافی و کاملی برای سخن خود ارائه داد .

- در کنار آن خط ، خط موازی ای بکشید .

در کنار آن خط ، خطی موازی بکشید. / درکنار آن خط ، خط موازی و بلندی بکشید .

خود آزمایی درس چهارم :

1) با رسم نمودار ، گروه های تشکیل دهنده ی هر جمله و نقش هر گروه را مشخص کنید :

الف ) زندگی هدف دار ( نهاد ) آرزوی آزاد مردان است .0 گزاره )

زندگی هدف دار     آرزوی آزاد مردان               است

گروه اسمی            گروه اسمی ( مسند )        گروه فعلی ( فعل )

ب) رستم ( نهاد ) چهره ای محبوب و ملی دارد .( گزاره )

رستم               چهره ای محبوب و ملی              دارد

گروه اسمی            گروه اسمی (مفعول )          گروه فعلی ( فعل )

پ) سهراب ( نهاد ) خود را به او می شناساند .(گزاره)

سهراب              خود را                        به او                     می شناساند .

گروه اسمی      گروه اسمی ( مفعول )   گروه اسمی ( متمم)         گروه فعلی ( فعل )

ت) مطالب اضافی( نهاد ) در این درس نمی گنجد .(گزاره )

مطالب اضافی                         دراین درس                             نمی گنجد.

گروه اسمی                       گروه اسمی ( متمم)                  گروه فعلی ( فعل )

ث) زبان شناسان ( نهاد ) ، زبان را یک نظام می دانند .(گزاره )

زبان شناسان                  زبان را                               یک نظام                      می دانند.

گروه اسمی                گروه اسمی (مفعول)         گروه اسمی(مسند)         گروه فعلی( فعل)

2) به هریک از جمله های بالا یک یا چند متمم قیدی اضافه کنید .

الف ) زندگی هدف دار در سایه ی آزادی و عدالت ، آرزوی آزاد مردان است .

ب ) رستم در میان ایرانیان ، چهره ای محبوب و ملّی دارد .

پ ) سهراب از روی صداقت و سادگی ، خود را به  او می شناساند .

ت ) مطالب اضافی برای آموزش بیش تر ، در این درس نمی گنجد .

ث ) زبان شناسان ، از ابتدای تاریخ زبان شناسی علمی ، زبان را یک نظام می دانند .

خلاصه ی درس پنجم :

- نوشته انواع گوناگون دارد و انواع توشته را براساس 4 اعتبار می توان طبقه بندی کرد :

1- گونه های زبان   2- طرز بیان    3- قالب   4- موضوع و محتوا

- نوشته ها به اعتبار گونه های زبان ممکن است علمی ، ادبی ، اداری ، نامه ، زندگی نامه ، گزارش ، قطعه ادبی ، مقاله ، نمایش نامه و ..... باشد .

- نوشته به اعتبار موضوع و محتوا ممکن است دینی ، علمی ، ادبی ، هنری ، فرهنگی ، سیاسی ، اجتماعی ، فلسفی عرفانی ، اخلاقی ، اقتصادی و ..... باشد .

- در نقل و قول ها یک نوشته از زبان محاوره استفاده می شود .

- ویژگی های زبان محاوره ، جا به جا شدن ارکان دستوری ، شکسته نویسی کلمات ، استفاده از لغات ، اصطلاحات و ....

سادگی و قابل فهم بودن آن است .

- مهم ترین ویژگی های زبان معیار عبارتند از :

1- زبان ملی و رسمی ، فرهنگی و علمی ، مطبوعاتی و آموزشی کشور ماست 2- زبان درس خواندگان و تحصیل کردگان است  3- این زبان به غیر فارسی زبانان آموزش داده می شود 4- نشانه ها و عناصر محلی ، لهجه ای ، لغات مهجور فارسی و لغات بیگانه در آن دیده نمی شود .

گونه های مختلف زبان معیار عبارتند از :

1- گونه ی علمی 2- گونه ی ادبی 3- گونه ی اداری 4- گونه ی روزنامه ای 5- گومه ی گفتاری 6- گونه ی کودکانه .

خودآزمایی درس پنجم :

1)گونه های زبان و نوع نوشته های زیر را معلوم کنید :

	زبان	قالب	موضوع	بیان	مخاطب
نوشته اول	ادبی	زندگی نامه	اجتماعی	جدی	عام
نوشته دوم	مطبوعاتی /علمی	گزارش / مقاله	علمی فرهنگی	جدی	عام
نوشته سوم	اداری	نامه	فرهنگی	جدی	خاص

2)خلاصه داستان خیروشر را دریک صفحه به زبان کودکانه بنویسید.

هر دانش آموز به تناسب ذوق و استعداد و توانایی خود از زبان کودکانه استفاده کند .

یکی بود یکی نبود. روزی روزگاری دو نفر با هم مسافرت می کردند . یکی از آن ها به نام خیر آدم خوب و مهربانی بود . او دو تکه جواهر گران قیمت همراه خود داشت اما نفر دوم آدم دزد وبدجنسی بود . نام او شر بود . او می دانست خیر دوتکه جواهر گران قیمت همراه خود دارد، به خاطر همین دنبال فرصتی می گشت تا این گوهرهای ارزشمند را از چنگ او خارج کند . خیر و شـر دربیـابان گرم وسـوزانی به سفر خود  ادامه می دادند . خیر که خیلی تشنه می شد ، در طول سفرمرتب آبی که همراه خود داشت می خورد تا این که تمام شد . بعداز مسافتی که درصحرا به جلو رفتند ، خیر تشنه شد . هرچه تحمل کرد فایده نبخشید . به ناچـار از شر خواسـت به او آب بـدهد . شر که دنـبال فرصت می گشت ابتدا  از دادن آب خود داری کرد . خیر به او گفت : دو گوهر گران قیمت خود رابه تو می دهم اما او قبول نکرد … ( دنباله ی داستان به عهده دانش آموزان است .)

3) مصدرهای داخل کمانک را به فعل مناسب بدل کنید و توضیح دهید چرا در بعضی موارد می توان فعل را هم مفرد و هم جمع آورد.

-گذشتن : می گذرند / می گذرد ( زیرانهاد غیرجاندار و جمع است و فعل را می توان هم مفرد و هم جمع آورد .)

داشتن : دارد ( زیرا نهاد « گذشت » مفرد است )  - برخاستن : برمی خیزیم  - دادن : می دهیم - برگشتن : برمی گردند / بر

می گردد (زیرا نهاد غیر جاندار و جمع است و فعل را می توان هم مفرد و هم جمع آورد . - باز ایستادن : باز می ایستد .

- شدن : شود / شوند ( زیرا نهاد غیر جاندار و جمع است و فعل را می توان هم مفرد و هم جمع آورد.- آمدن : می آیند/

می آید ( زیرا نهاد غیر جاندار و جمع است و فعل را می توان هم مفرد و هم جمع آورد . – افشاندن : بیفشانیم – دروکردن :

درو کنیم .

4) با مراجعه به یکی از مجلات زیر مطلبی را انتخاب و پس از مطالعه نوع نوشته را از نظر زبان بیان و قالب تعیین کنید.

سلام بچه ها – رشد جوان – سروش نوجوانان – باران ( تکلیف دانش آموز) .

خلاصه ی درس ششم :

- گفتار و زبان با خط و نوشتار متفاوت است .

- گفتار و زبان ماهیت ذاتی و فیزیولوژیانی انسان است در حالی که خط و نوشتار ماهیتاً جنبه ی فرهنگی اجتماعی دارد .

- سابقه ی زبان و گفتار بسیار بیشتر از خط و نوشتار است .

- برای یادگیری خط و نوشتار به استعداد طبیعی خاصی مجهز نبستیم . ولی در مورد زبان چنین نیست .

- گفتار در زمان اتفاق می افتد ، نوشتار در مکان .

- گفتار گذرا و ناپایدار است و نوشتار پایدار و ماندگار .

- گفتار دو طرفه است ، نوشتار یک طرفه .

- به علت امکان تفکر ، سنجش و تجدید نظر در نوشتار ، نوشته سنجیده تر از گفتار است .

- آثار ادبی و میراث فرهنگی جوامع دارای خط از طریق نوشته ، به آیندگان منتقل می شود .

- هر خطی سیر تکاملی ویژه ی خود را دارد که به خط الفبایی می رسد .

خود آزمایی درس ششم :

1) چرا شکل گفتاری و نوشتاری کلمات مقابل تفاوت دارد ؟ خواهر ، خوردن ، خواستار ، خوابیدن .

زیرا در گذشته شکل گفتاری و نوشتاری این واژه ها مثل هم بوده است و اما به مرور زمان شکل گفتاری آن ها از شکل نوشتاری فاصله گرفته و تغییر یافته است وصورت مکتوب باقی مانده است  و امروز به همان شکل گفتاری گذشته نوشته

می شود بدون آن که تغییری در آن داده شود. همچنین سهولت تلفظ باعث تغییر در نمود آوایی شده ولی نوشتار به حال خود باقی مانده است .

2) بررسی کنید که آیا در زبان های دیگر نیز بین شکل گفتاری و نوشتاری کلمات تفاوت وجود دارد چندنمونه بیان کنید.

در زبان هایی مثل انگلیسی وعربی نیز کلماتی وجود دارد که بین صورت گفتاری و نوشتاری آن ها تفاوت وجود دارد ؛ مثال :

خورشید= (اشمس) الشّمس     صبح = ( ولفجر) والفجر      بالاخره = ( بلخره ) بالاخره    ستارگان =(کنجوم ) کالنّجوم

این (دیس)this                   جهان(ورد)World             سگ  (داگ)Dog               هشت(ایت)  Eight

3) تفاوت های میان گفتار و نوشتار را بنویسید .

الف ) زبان و گفتار را در خانه و پیش افراد خانواد  یاد می گیریم وبـرای گفتن زحمتی نمی کشـیم  اما خـط ونوشتار را در مدرسـه و نـزد معـلم می آموزیم . وبرای نوشتن ، ناگزیریم زحمت زیادی بکشیم .

ب ) زبان وگفتار ریشه در ذات و طبیعت انسان دارد حال آن که خط ونوشتار ذاتی و طبیعی انسان نیست وریشه در اجتماع وفرهنگ او دارد .

پ ) انسان همواره از نعمت زبان و گفتار بر خوردار بوده است . اما خط ونوشتار پدیده ای بسیار تازه است .

ت) گفتار آنی است و ناپایدار. یعنی دریک زمان گفته می شود وآثارش از بین می رود اما نوشتار پایدار است .

خلاصه ی درس هفتم :

- درس املا از مهم ترین و پابرجاترین درس ها است .

- به یاری درس املا ، نوشتن و نگارش دانش آموز اصلاح و تقویت می شود .

- خط تحریری اختصاص به دست نوشت دارد و باید املا را با این خط نوشت .

- در نوشتن املا باید نشانه های خطی مورد توجه قرار گیرد .

خلاصه ی درس هشتم :

- مهم ترین عضو گزاره ، گروه فعلی است که معمولاً با شناسه همراه است .

- فعل پنج ویژگی دارد : شخص – زمان – گذر – وجه – معلوم ومجهول – هر فعل شش شخص دارد .

- فعل سه زمان اصلی دارد : گذشته – مضارع – آینده .

- افعال در زمان های گوناگون کاربرد خاصی دارد .

- فعل ممکن است ناگذر یا گذرا باشد. بعضی از افعال دو وجهی هستند .

- تلقی گوینده یا نویسنده از جمله یعنی مسلّم و نامسلّم بودن یا امری بودن و نبودن فعل را وجه گویند .

- در زبان فارسی امروز سه وجه اصلی اخباری ، التزامی و امری وجود دارد.

بیاموزیم :

به کار بردن با و برای به جای « به وسیله ی » و « به منظور » مناسب تر است : زیرا جمله کوتاه تر می شود و پیام زودتر به خواننده یا شنونده منتقل می شود مثال : او به وسیله ی مطالعه ، خودش را برای امتحان آماده کرد . او با مطالعه ، خودش را برای امتحان آماده کرد .

خود آزمایی درس هشتم :

1) زمان و کاربرد و وجه فعل هایی را که در متن زیر مشخص شده اند ، بنویسید .

فعل	زمان	کاربرد	وجه فعل
به سر می برًد	ماضی استمراری	برای بیان کار درگذشته به طور  پیوسته	خبری
می آمد	ماضی استمراری	برای بیان کار درگذشته به طور  پیوسته	خبری
می خواند	ماضی استمراری	برای بیان کار درگذشته به طور  پیوسته	خبری
گفت	ماضی ساده	برای بیان کار در گذشته به طور کامل	خبری
پیداخواهم کرد	آینده	برای بیان کار درآینده	خبری
خواهم بست	آینده	برای بیان کار درآینده	خبری
دید	ماضی ساده	برای بیان کار درگذشته به طور کامل	خبری
می گفتند	ماضی استمراری	برای بیان کار درگذشته به طور  پیوسته	خبری
شده است	ماضی نقلی	برای بیان کاری که درگذشته انجام گرفته واثر ونتیجه آن مورد نظر است .	خبری

2)  در باره ی خط و نوشتار در زبان توضیح دهید .

خط و نوشتار خاستگاه فرهنگی و اجتماعی دارد و ساخته خود انسان است و انسان برای یادگیری آن باید زحمت بکشد و در مدرسه وکلاس ونزد معلم ، آن را یاد بگیرد زیرا خط ونوشتار بنابه ضرورت های اجتماعی وفرهنگی اختراع شده است وبر زبان وگفتار افزوده گردیده اسـت . بـنابراین خط ونوشتار به طور مستقیم به واسطه ی گفتار با زبان پیوند می خورد به این معنی که ما نخست زبان را به صورت گفتاردرمی آوریم و آن گاه گفتار را به کمک خط به شکل نوشتار می نویسیم .  خط ونوشتار پدیده ای تازه است و به همین دلیل نمی تواند بخش اصلی گفتار به شمار رود . از آن جا که نوشتار نمود دیداری زبان است در این جا نیز مثل گفتار هر اشتباهی که رخ دهد مربوط به نوشتار است نه زبا ن. از سوی دیگر انسان برای آن که  گفتار را تثبیت کند دست به ابداع و اختراع خط زده است با توجه به این که همیشه در طول زمان بین شکل گفتاری زبان وشکل نوشتاری آن فاصله ایجاد می شود افراد ناگزیرند که نوشتار و خط را در مدرسه و نزد معلم یاد بگیرند.

3) به جای کلمات مشخص شده ، کلمات کوتاه تری قرار دهید .

از دوستم نامه ای آمد .  -   چرا غایب شده است ؟ -   با تاکسی به خانه رفتم . -  چرا به مدرسه نیامدی ؟

خلاصه ی درس نهم :

- نوشتن عبارت از نمایش دادن کلام به وسیله ی حروف و ترکیبات گوناگون آن ، که با استفاده از نشانه های نگارش ، روح و روان خاصی پیدا می کند .

- روان شناسان می گویند : نوشته ی هر شخص بازتاب اندیشه ها و تمایلات درونی و برونی و پرتوی از شخصیت وی است.

- در نگارش هر نوع نوشته ای ، اعم از مقاله ، داستان ، گزارش ، کتاب و شرح سفر به طرح و نقشه قبلی نیاز است .

- هر طرح به مصالح و مواد خاصی احتیاج دارد ، هم چنان که اجرای نقشه ی معمار به مواد و مصالح ساختمانی نیازدارد .

- برای هر نوشته ای طرح خاصی لازم است .

- در نوشته های کوتاه ، طرح ممکن است ذهنی باشد اما در نوشته هاب بلند ، باید عینی و مکتوب باشد .

- هر طرحی بسته به اهمیت موضوع می تواند بسته و محدود یا گسترده باشد .

- یکی از لوازم تهیه طرح ، فکر کردن در باره ی ابعاد موضوع است .

- طرح نوشته : الف ) چارچوب موضوع مورد نظر ما را تعیین می کند . ب) به نوشته ی ما نظم و انسجام می بخشد .

پ) درسرعت و دقت نگارش مؤثر است . ت) به ما فرصت می دهد که به طور همه جانبه و علمی به موضوع بنگریم .

بیاموزیم :

کلماتی مانند : املا ، انشا ، اجزاء و استثنا عربی هستند و در فارسی بدون همزه ی پایانی نوشته می شوند . هر گاه این نوع کلمات مضاعف یا موصوف واقع شوند ، از نوع کلمات مختوم به « ا » محسوب می شوند و در نتیجه « صامت میانجی «ی» »

می گیرند مانند : املای فارسی .

خود آزمایی درس نهم :

1) درباره ی یکی از موضوعات زیر یا موضوع دلخواه دیگر ، طرحی تهیه کنید . تکلیف دانش آموز .

2) واژگان ، ترکیبات ف کنایات ، اصطلاحات ، امثال و حکم ، سخنان و اشعار معروف و آیات و احادیثی را در باره ی موضوع « احسان » جمع آوری کنید و با یک طرح قبلی انشایی بنویسید . تکلیف دانش آموز .

3) این جمله را وبرایش کنید . اعتلاء و ارتقاءمقام آن شخصیت علمی دور از انتظار نبود .

اعتلا و ارتقای مقام آن شخصیت علمی دور از انتظار نبود .

4) در خط تحریری « س » و « ش » کشیده پیش از چه حرف هایی باید دندانه دار نوشته شوند ؟

شکل کشیده ی « س » و « ش » مخصوص خط تحریری است و همه جا نمی توان آن رابه کار برد .

قبل از خود « س » و « ش » کشیده / پیش از حرف « یِ » آخر / پیش از « ه » / قبل از حروف « خ » ، « ج » ، « ح » ، « چ » / قبل از حرف « ن » .

5) یکی از موضوعات انشای سال گذشته را انتخاب کنید و این بار با استفاده از طرح ( ر.ک.درس پنجم ) ان را بپرورانید .

تکلیف دانش اموز .

خلاصه ی درس دهم :

- فعل یا گذراست یا ناگذر – فعل های گذرا سه نوع دارتد گذرا به مفعول ، گذرا به مسند، گذرا به متمم .

- چهارمین ویژگی فعل ، معلوم یا مجهول بودن آن است .

- فعل مجهول همیشه از فعل های گذرا به مفعول ساخته می شود . از فعل های ناگذر نمی توان جمله ی مجهول ساخت .

- فعل معلوم ، فعلی است که به نهاد ( فاعل ) نسبت داده شود .فعل مجهول فعلی است که به مفعول نسبت دارد .

- نهاد جمله ای که در آن فعل مجهول باشد مفعول است .

- درفارسی امروز ، همه ی فعل های گذرا به مفعول را می توان با آوردن تکواژ منفی ساز « ن » منفی کرد .

- تکواژ منفی ساز « ن » در فعل های مرکب ، پیش از جزء صرفی می آید .

- درفارسی امروز برای فعل نهی نیز همان تکواژ « ن » به کار می رود . نکن – نرو .

- پرسشی کردن جمله ها در فارسی امروز به دو طریق ؛ استفاده از واژه های پرسشی یا آهنگ صورت می گیرد .

خود آزمایی درس دهم :

1) واژه های زیر را در جمله ی نمونه جانشین سازی کنید .

خواندن – فرستادن – بردن – دیدن – آوردن

نامه خوانده می شود / نامه فرستاده می شود / نامه برده می شود / نامه دیده می شود / نامه آورده می شود .

2) به جای « نوشت » فعل های زیر را در جمله ی نمونه بنویسید و جمله را مجهول کنید :

فعل	معلوم	مجهول
می نویسد	علی نامه را می نویسد	نامه نوشته می شود
بنویسد	علی نامه را بنویسد	نامه نوشته شود
دارد می نویسد	علی نامه را دارد می نویسد	نامه دارد نوشته می شود
خواهد نوشت	علی نامه را خواهد نوشت	نامه نوشته خواهد شد
نوشته است	علی نامه را نوشته  است	نامه نوشته شده است
نوشته بود	علی نامه را نوشته بود	نامه نوشته شده بود
داشت می نوشت	علی نامه را داشت می نوشت	نامه داشت نوشته می شد
می نوشت	علی نامه را می نوشت	نامه نوشته می شد
نوشته باشد	علی نامه را نوشته باشد	نامه نوشته شده باشد

3) به جای « فردا » قیدها و گروه های اسمی زیر را در جمله ی نمونه بگذارید و مطابق با آن ها فعل را تغییر دهید .

قید	جمله مجهول
یک ساعت بعد	یک ساعت بعد ، نامه نوشته خواهد شد .( نوشته می شود )
همین حالا	همین حالا نامه نوشته می شود.
تا چهار  پنج روزدیگر	تا چهار پنج روز دیگر نامه نوشته خواهد شد.( نوشته می شود )
پارسال	پارسال نامه نوشته شد .(نوشته شده بود )
پیش از آمدن شما	پیش از آمدن شما نامه نوشته شده بود .( نوشته شد ، نوشته شده است .)
فردا صبح	فردا صبح نامه نوشته خواهد شد .( نوشته می شود )
هفته آینده	هفته آینده نامه  نوشته خواهد شد.( می شود )
قبلا	قبلا نامه نوشته  شده است  .(شده بود،نوشته شد )
تا چنددقیقه ی دیگر	تا چند دقیقه ی دیگر نامه نوشته خواهد شد. (می شود )
بعدا	بعدا نامه نوشته خواهد شد.( می شود )
دیروز	دیروز نامه نوشته شد.( شده است ، شده بود)

4) در جمله های مجهول زیر ، زمان فعل ها را تعیین کنید . آن گاه با حفظ زمان ، فعل های مجهول را به معلوم تبدیل کنید و گروه اسمی داخل کمانک را نهاد جمله ی جدید قرار دهید .

شاه مردم بی گناه را گروه گروه به گلوله می بست .

-  امام خمینی حکومت ستم شاهی را بر انداخت .

- آیا ایرانیان باز هم شاهکارهایی هم چون شاهنامه ی فردوسی خواهند سرود ؟

- جوانان ایران در سایه ی تلاش و از خود گذشتگی و عشق به هم نوع ، پرچم علم و فضایل اخلاقی را در سراسر دنیاخواهند افراشت .

- غلامحسین یوسفی ،کتاب چشمه ی روشن را در نقد و تحلیل نمونه هایی از شعر فارسی نوشت .

-  اعتیاد بسیاری از استعدادها را کشته است .

خلاصه ی درس یازدهم :

-  شروع نوشته و چگونگی آغاز آن ، از اهمیت بسیاری برخوردار است .

- با فضا سازی یا براعت استهلال ، به نوشته تحرک و جذابیت بیشتری داده می شود .

- نگارش پایان هر نوشته ، به اندازه ی آغاز کردن مناسب آن ، مهم ، دقیق و حساس است .

- در نوشته های سنتی معمولاً نتیجه گیری به عهده خود نویسنده بوده ودر حالی که امروزه این عمل در اغلب موارد به خواننده واگذار می شود .

- پایان نوشته ، می تواند شیوه های گوناگون داشته باشد .

- نام گذاری و عنوان نوشته علاوه بر رعایت زیبایی ، باعث جلب توجه خواننده نیز می شود.

- برای انتخاب عنوان و نام گذاری نوشته ، راه های گوناگونی وجود دارد .

بیاموزیم :

حذف فعل یا بخشی از آن باید طبق ضوابطی انجام  گیرد .

بدون وجود قرینه نمی توان فعل یا بخشی از آن را از جمله حذف کرد : « معلم واردکلاس شد ودرس را شروع کرد. »

دراین عبارت ، فعل جمله ی اول بدون قرینه حذف شده که نادرست است .

خود آزمایی درس یازدهم :

1) با توجه به شروع داستان ، آن را به گونه ای به پایان ببرید و نام مناسبی برای آن انتخاب کنید . تکلیف دانش آموز.

2) آغاز و پایان یکی از داستان ها ، مقالات ، گزارش ها .... را که تاکنون خوانده اید بررسی کنید . نکلیف دانش آموز.

3) با مراجعه به انشاهای سال گذشته خود ، یک بار دیگر آغاز و پایان هریک را بررسی کنید . تکلیف دانش آموز .

4) چند کتاب یا مقاله را که به نظر شما عنوان آن ها به جا و متناسب انتخاب شده است ، نام ببرید .

حافظ نامه ( بهاء الدین خرمشاهی ) پله پله تا ملاقات خدا، با کاروان حلّه، سر نی و بحر درکوزه ( عبدالحسین زرین کوب ) سووشون( سیمین دانشور) مقاله یاد یاران ( در مجله ی رشد ادب فارسی به قلم دکتر ذوالفقاری) دیداری با اهل قلم و چشمه ی روشن  ( دکتر غلامحسین یوسفی ) از پاریز تا پاریس ( دکترباستانی پاریزی )  .

5) از فعل های «بگویم « ، « رفته ای » ، « بیندیش » ، « خواهم بست » ، « دید » و« گرفت » با حفظ شخص ، ماضی التزامی ، ماضی مستمر و مضارع مستمر بسازید.

فعل	ماضی التزامی	ماضی مستمر	مضارع مستمر
بگویم	گفته باشم	داشتم می گفتم	دارم می گویم
رفته ای	رفته باشی	داشتی می رفتی	داری می روی
بیندیش	اندیشیده باشی	داشتی می اندیشیدی	داری می اندیشی
خواهم بست	بسته باشم	داشتم می بستم	دارم می بندم
دید	دیده باشد	داشت می دید	دارد می بیند
گرفت	گرفته باشد	داشت می گرفت	دارد می گیرد

6) جملات زیر را ویرایش کنید .

خواهم به تو گفت چگونه پیروز شدن خود را .

چگونه پیروز شدن خود را به تو خواهم گفت .

انبیای الهی در برابر ظالمان قیام و پیام حق را به گوش آن ها رسانیدند .

انبیای الهی در برابر ظالمان قیام کردند و پیام حق را به گوش آن ها رسانیدند .

خلاصه ی درس دوازدهم :

- برخی دستور نویسان ساختمان فعل را به سه صورت ( ساده ، پیشوندی ، مرکب )تقسیم می کنند .

- فعل ساده آن است که بن مضارع آن یک جزء ( تکواژ ) باشد ؛ مثل : خوابیده است ( خواب ) .

- تکواژ ، کوچک ترین واحد معنایی دار زبان است .

- تکواژ گاه کاربرد مستقل دارد ( تکواژ آزاد ) .

- تکواژ گاه کاربرد مستقل ندارد ( وند- تکواژ وابسته ) .

- فعل پیشوندی با « وند » همراه است .

- اگر به اول فعل های ساده ( وند ) افزوده شود ، این فعل را پیشوندی می گویند ؛ مانند : برآورد ، فرورفت .

- « وند » تکواژی است که معنا و کاربرد مستقل ندارد و دو دسته است : صرفی – اشتقاقی .

- فعل مرکب : اگر پیش از فعل ساده یا پیشوندی یک یا چند تکواژ مستقل بیاید و با آن ترکیب شود ، کلمه ی حاصل فعل مرکب است .

- هیچ گاه فعل ساده یا مرکب را خارج از جمله بررسی و مشخص نمی کنیم .

- برای ساختن فعل های ماضی بعید ، التزامی ،  نقلی و مستمر و مضارع مستمر و آینده و فعل های مجهول از فعل های کمکی استفاده می شود .

بیاموزیم :

هرگاه در یک جمله ، دو کلمه با مفهوم یکسان بدون واو عطف  به کار رود یکی از آن کلمات ، تکراری و زیادی خواهد بود که در اصطلاح به این نوع کاربرد « حشو » می گویند .

سوابق  گذشته ی  شما روشن است .( باید یکی از کلمات سوابق یا گذشته حذف شود . )

پس  بنابراین  اگر تلاش کنی موفق می شوی . ( یکی از دو واژه های پس یا بنابراین باید حذف شود . )

خود آزمایی درس دوازدهم :

1) در متن زیر فعل ها را از نظر ساختمان بررسی کنید .

می خواست ( ساده ) ، برآورد ( پیشوندی ) ، نمی توانست ( ساده ) ، می کوشید ( ساده ) ، بود ( ساده ) ،کند ( ساده ) کرد

( فعل ساده ) ، گفت ( ساده ) ، شده ای ( ساده ) ، داری ( ساده ) ، گفت ( ساده ) ، گرفته بود ( ساده ) ، شدم (ساده) ، است

( ساده ) ، است ( ساده ) .

2) نهاد جمله های زیر را معلوم کنید .

- معلمان ، جوانان را از زیان های خانمان سوز اعتیاد آگاه می کنند .  ( 4 جزئی مفعولی و مسندی ) ← آگاه مسند

- دانشمندان چراغ دانش را همیشه فروزان می کنند . ( 4 جزئی مفعولی و مسندی ) ← فروزان مسند

-  مهتاب ، همه جا را روشن کرد . ( 4 جزئی مفعولی مسندی ) ← روشن مسند

-  مادر غذا را زود حاضر کرد . ( 4 جزئی مفعولی مسندی )

3) هریک از ساخت های زیر را در جمله ای به کار ببرید و ساده و مرکب بودن آن ها را در آن جمله نشان دهید .

مادر در تربیت این کودک رنج برد .(ساده ) ← رنجی برد ، رنج بسیار  برد

- حمید برای آماده کردن این مقاله زحمت کشید .( ساده ) ← زحمت زیادی کشید ، زحمت ها کشید

- او گذشته ها را فراموش کرد . (مرکب )

- در کلاس باز شده است .( ساده ) ← بازتر شده است

- کودک از پشت پنجره فریاد می زند . (ساده ) ←  فریاد بلند می زند ، فریاد ها می زند ، فریادی می زند

- احمد پیش آمد(ساده) ← پیش تر آمد (2جزئی)

- او به سؤالات جواب داد .( ساده ) ← جوابی داد ، جواب ها داد

- معتاد با این عادت زشت به خود ستم می کند .( ساده ) ← ستم ها می کند ، ستمی می کند

4) دربخش بیاموزیم نمونه های بسیاری از حشو داده شده است . دلیل حشو بودن تعدادی از این نمونه ها را توضیح دهید .

دلیلش این است که یکی از دو کلمه ای که همراه هستند ، تداعی کننده ی مفهوم کلمه ی دیگری است و نیازی به طرح هر دو کلمه با هم نیست مگر آن که بین آن ها « و » بیاید  سیر گردش روزگار: کلمه ی «سیر» خود به معنی « گردش » است .

5) به جز نمونه های « بیاموزیم » این درس ، نمونه های دیگری از « حشو » رادرزبان فارسی امروز پیدا کنید .

صعود به بالا ، سقوط به پایین ، کمدی خئده آور، محاصره از هر سو ، صداع سر، دوباره بازخوانی ، روغن چرب ، استمداد طلبیدن ، یخ خنک ، رود اروند رود ، شب لیله القدر ، نیم رخ صورت ، ریسک خطر ناک ، الی تاهفت شب ، لذا به این دلیل ، در سال های نخستین صدر اسلام ، مفید فایده ، مثمر ثمر ، درخت نخل خرما

خلاصه ی درس سیزدهم :

- تشدید : گذاشتن تشدید در کلماتی که تشدید میانی دارند الزامی است مانند : فعّال .

- گذاشتن تشدید در کلماتی که تشدید پایانی دارند به شرطی لازم است که پس از حرف مشدّد یک مصوت بیاید ،

مانند : فنّ کشتی .

- تشدید باید درست روی حرف مشدّد باشد . مانند : عبدالمطلّب .

- تنوین : کلمات تنوین دار ، در فارسی ، همواره قید هستند . رعایت آن در املا الزامی است . مانند : حتماً .

- مدّ : گذاشتن مد در مواردی که نیاز است ، الزامی است .

- ی میانجی : این نشانه باید در همه جا رعایت شود . مانند : کارخانه ی ذوب آهن .

- فاصله : فاصله ی مناسب بین واژه ها باید رعایت شود درغیر این صورت موجب بدخوانی و بدفهمی می شود . مانند :

او هر روزنامه ای را می خواند او هر روز نامه ای می خواند .

خود آزمایی درس سیزدهم :

1) املای تشدید میانی با تشدید پایانی چه تفاوتی دارد ؟ برای هر کدام مثالی بزنید .

تشدید میانی کاملاً محسوس است . گذاشتن تشدید در کلماتی که تشدید میانی دارند ، لازم است. مانند ؛ ارّه ، نقّاش ،بنّا .

همچنین گذاشتن تشدید برای کلماتی که « تشدید پایانی » دارند ، لازم است ؛ به شرط این که پس از حرف مشدد یک مصوت باشد . مانند او سد ساخت .( درست )، او سدّ ساخت . ( نادرست )، بر حقّم ( درست )، بر حقم ( نادرست ) ، حقّ من ، حقّ و باطل ، سدّ راه ،خطّ زیبا .

2) چرا املای « ی » میانجی بزرگ بر شکل کوچک آن ترجیح دارد ؟

چون ممکن است با حرف همزه اشتباه گرفته شود . علاوه بر آن باعث سهولت در گفتار و نوشتار می شود .

3) کاربرد نشانه ی مد در خط فارسی با همین نشانه در خط عربی چه تفاوتی دارد ؟

مد در زبان فارسی فقط روی مصوت بلند قرار می گیرد در صورتی که در زبان عربی بدین گونه نیست مانند : والضالیّن.

در خطّ عربی در همه حال باید نوشته شود ، اما در خطّ فارسی فقط در مواردی باید رعایت شود که نگذاشتن آن ابهام ایجاد می کند .

خلاصه ی درس چهاردهم :

- پژوهش عبارت از کشف و دریافت آنچه بر دیگران مجهول است و نیز بر گشودن و گستردن و روشن ساختن آنچه به اجمال بر دیگران معلوم است .

- پژوهش در مسائل و زمینه های مختلف به سه طریق مشاهده ، تحقیق عمومی و تحقیق کتاب خانه ای صورت می گیرد.

- در روش مشاهده ، پژوهشگر ، مراکز و موارد تحقیق را حضوری مورد بررسی و مشاهده قرار می دهد .

- روش های تحقیق هر موضوع متفاوت است .

- روش های کلی و عمومی تحقیق از دیدگاه دیگر عبارتند از : تجربه و آزمایش ، مشاهده ، پرس و جو ، مطالعه .

- کتاب خانه یکی از ابزارهای مهم مرجع شناسی است .

- در مصاحبه ، نکاتی به دست می آید که از طریق کتاب خانه و مطالعه ممکن نیست .

- در همه ی کتاب خانه های معتبر ، مشخصات کتاب را روی سه کارت به شرح زیر می نویسند :

الف) به نام مؤلف      ب) به نام و عنوان کتاب          ج) موضوعی

- مراجع در کتاب خانه ها نگهداری می شوند و امانت داده نمی شوند .

بیاموزیم :

اگر جمله ای دارای نهاد باشد و بتوان فعل های آن را به صیغه ی معلوم به کار برد ، بهتر است از به کار بردن فعل به صیغه ی مجهول پرهیز کنیم ؛ مانند : گلدان به وسیله ی گربه شکسته شد      گربه گلدان را شکست .

پاسخ سوالات شیمی درپایان صفحه توسط معلم نوشته شده بود.            معلم پاسخ سوالات شیمی رادرپایان صحفه نوشته بود.

خود آزمایی درس چهار دهم :

1) در باره ی یکی از موضوعات زیر گزارشی تهیه کنید . تکلیف دانش آموز .

2) با مراجعه به کتابخانه ی مدرسه یا محل زندگی خود ، از طریق برگه دان ، فهرست ها ، کتاب شناسی ها و آرشیو مجلات ،

نام کلیه ی منابع مربوط به یکی از موضوعات زیر یادداشت کنید . تکلیف دانش آموز .

3) در جمله ی « بهزادکتاب را آورد » به جای « آورد » گروه های فعلی زیر را قرار دهید و جمله را مجهول کنید.

خواهد گرفت ، خریده بود ، گرفته است ، می خرد ، می دید .

فعل	جمله معلوم	جمله مجهول
خواهد گرفت	بهزاد کتاب را خواهد گرفت.	کتاب گرفته خواهد شد.
خریده بود	بهزاد کتاب را خریده بود .	کتاب خریده شده بود .
گرفته است	بهزاد کتاب را گرفته است .	کتاب گرفته شده است .
می خرد	بهزاد کتاب را می خرد	کتاب خریده می شود .
می دید	بهزاد کتاب را می دید .	کتاب دیده می شد .

4) جمله ی مقابل را ویرایش کنید : تاکنون ابتکارات علمی فراوانی از سوی متفکران ایران صورت گرفت .

تا کنون متفکران ایرانی ابتکارات علمی فراوانی را انجام داده اند .

اسخ خودآزمایی های زبان فارسی ۲ ( از درس پانزدهم تا درس بیست و هشتم

خلاصه ی درس پانزدهم :

برای سهولت فراگیری در مطالعه ی زبان آن را در سه سطح واج شناسی ، دستور زبان و معناشناسی مورد بررسی قرار می دهند.

- واج شناسی بررسی نظام صوتی یک زبان است.

- واج آوایی است که می تواند در یک ساخت آوایی جانشین آوای دیگری شود وآن ساخت را به ساخت دیگری تبدیل کند

- حرف ، گونه ی نوشتاری واج است . « حرف »به اعتبار خط است و « واج » به اعتبار زبان .

- برای نشان دادن واج از علامت / / و برای نشان دادن از علامت «   » استفاده می شود .

- هجا کوچک ترین مجموعه ی واجی است که از ترکیب چند واج حاصل می شود و می توان آن را در یک قدم زدن ، بی فاصله و قطع ادا کرد .

- واج های زبان به دو دسته ی مصوت و صامت تقسیم می شوند .

- ساختار هجا در زبان فارسی به شش دسته تقسیم می شوند .

- کلیّه ی هجاها با صامت شروع می شود .

- بعد از هر مصوت بیش از دو صامت در کنار هم نمی آیند .

-در کلماتی مانند آسمان و اُردک و نظایر آن ، قبل از مصوت ، یک همزه وجود دارد .

- سومین واج هر هجا صامت است ودر کلمات فارسی دو مصوت پیاپی وجود ندارد .

بیاموزیم :

جملاتی که دارای ابهام باشند و معانی متفاوتی از آن ها استنباط شود دارای کژتابی هستند ؛ باید جملات را به گونه ای بنویسیم که دقیقاً مقصود را به روشنی بیان کند .

مثال : آن ها سه خواهر و برادر هستند . ( جمله دارای کژتابی است )

آنها سه خواهر و یک برادر هستند . ( جمله روشن و بدون ابهام )

خود آزمایی درس  پانزدهم :

1)تعداد هجا ( بخش ) و واج های کلمات را مشخص کنید . دانش ، آسمان ، نغز ، کاشانه ، مهربان ، یادگار .

دانش : واج ها ( / د/ ا / ن / -ِ / ش ) 5 واج . هجاها ( دا / نش ) 2 هجا .

آسِمان : واج ها :( / ء / آ / س / -ِ / م / ا/ ن / 7) واج . هجاها ( / آ / سِ / مان ) 3 هجا . اگر این کلمه را به صورت «آسمان »

بخوانیم واج / -ِ / و نیز یکی از هجاها کم می شود .

نغز : واج ها ( ن / -َ / غ / ز ) 4 واج . هجاها ( نغز ) 1 هجا .

کاشانه : واج ها ( / ک / ا / ش / ا / ن / - ِ ) 6 واج . هجاها ( کا / شا / نه ) 3 هجا .

مهرَبان : واج ها ( / م / -ِ / ه / ر/ - َ  / ب / ا / ن / 8 واج . هجاها ( مه / رَ / بان ) 3 هجا . اگر این کلمه را به صورت مهربان بخوانیم واج / - َ / و نیز یکی از هجاها کم می شود .

یادِگار : واج ها ( ی / ا / د / -ِ / گ / ا / ر /  7 واج . هجاها ( یا / دِ / گار ) 3 هجا . اگر این کلمه را به صورت « یادگار» بخوانیم واج / -ِ / و نیز یکی از هجاها کم می شود .

2) واج هایی را که هر کدام چند شکل مکتوب ( = حرف ) دارند ، بنویسید .

مجموعه ی حرف های یک واجی شامل شش گروه است :

گروه 1 : حرف های ا ( همزه ی آغاز ) ، مانند اجرا ، عدل و ء ( همزه ی میانی و پایانی )  و( ع ) با واج مشترک / ء / (همزه ) مانند رأی ، جمع

گروه 2 : حرف های « ت و ط » با واج مشترک / ت /  نبات ، نشاط

گروه 3 : حرف های « ث ،‌ س و ص » با واج مشترک / س/ مانند : ثنا ، سما ، صفا

گروه 4 : حرف های « ح و هـ » باواج مشترک /هـ /مانند : حامد ، هاشم

گروه 5 : حرف های « ذ ، ز ، ض و ظ » با واج مشترک / ز / مانند : ذرّه ،‌زاهد ، ضرب ، ظاهر

گروه 6 : حرف های « غ و ق » با واج مشترک / ق / یا /غ / مانند : غافل و قابل .

1- واج /ء /     : « ء » و « ع »          2- واج /ت/ «‌ ت » و « ط »        3- واج / ح / : « ح » و « هـ »

4- واج / ز / :  « ذ» و « ز » و «ض» و « ظ »   5- واج / س/ : « ث » و « س » و « ص »            6-واج /ق/ : «ق»و «غ»

3) از راه جانشین سازی واج ها در ساخت آوایی کلمه ی « نان » ده کلمه جدید بسازید .

جان ، نام ، ران ، ناز ، نای ، وان ، هان ، ناف ، ناب .

4) جمله های را ویرایش کنید و کژتاب آ ن ها را توضیح دهید .

- برادر ابراهیم – همان که از در وارد شد- دانشجوست.

  الف ) آن کسی که از در واردشد ،‌برادر ابراهیم و دانشجوست .     ب )  آن دانشجو که از در وارد شد ، برادر ابراهیم است .

  پ ) ابراهیم ،‌همان کسی که از در وارد شد ، برادرش دانشجوست .    ت ) برادر ابراهیم که دانشجوست ، از در وارد شد .

    -  به دوست همسایه ام ، سلام کردم .     

  الف ) به دوستی که همسایه ی من است ، سلام کردم .  ب) به کسی که دوست همسایه ی من است، سلام کردم .

      - دوفعل معلوم ومجهول بنویسید

   الف ) دو فعل معلوم ویک مجهول بنویسید .   ب ) دو فعل معلوم و دو فعل مجهول بنویسید .  

  پ ) دو فعل، یکی معلوم و یکی مجهول بنویسید.

- علی مثل خواهرش دانشجو نیست .  

 الف ) علی و خواهرش دانشجو نیستند .   ب ) خواهر علی دانشجوست اما علی دانشجو نیست .

 پ ) علی مثل خواهرش دانشجو نیست بلکه فقط ادای دانشجو بودن را در می آورد.

   - سعید باپدر ومادر معلمش برگشت .

   الف ) پدر و مادر سعید معلم هستند ؛ او با آن ها برگشت .      ب ) سعید با پدر و مادر معلم خودش برگشت .

   پ ) سعید با پدرش که معلم نیست و مادرش که معلم است  برگشت.

  خلاصه ی درس شانزدهم :

گروه اسمی ازیک اسم به عنوان هسته و یک یا چند وابسته ، تشکیل می شود اما وجود وابسته اجباری نیست .

هسته ی گروه اسمی اسم است یا هر چه در حکم باشد .

وابسته های اسم دو گونه اند : پیشین – پسین .

ویژگی های اسم در زبان فارسی : شمار – شناس ( معرفه ) – ناشناس ( نکره ) – اسم جنس .

شمار : اسم یا مفرد است یا جمع یا اسم جمع .

مفرد در فارسی نشانه ی ویژه ای ندارد .

نشانه های جمع در زبان فارسی : ها _ ان – یان – ات – ون – جات .

جمع مکسر ویژه ی کلمات عربی است که برخی از آن ها درفارسی به کار می رود .

اسم جمع مانند مفرد نشانه ای ندارد اما بر یک مجموعه دلالت می کند : ملّت ، امّت ، دسته ، طایفه .

شناس ( معرفه ) اسمی است که برای شنونده یا گوینده شناخته باشد .

برخی نشانه های اسم « شناس » عبارتند از : « را » پس از اسم مصدر – اسم جنسی که مضاف الیه آن شناس باشد .- « این » و « آن » و « کدام » پیش از اسم جنس .

ناشناس : اسمی که برای شنونده یا گوینده به صورت ناشناس به کار می رود و پیش از « ی » یا پیش از « ی » و « را » می آید.

اسم جنس اسمی است که بدون هیچ نشانه ای به کار رود و منظور آن تمام افراد طبقه ی خودش باشد .

اسم عام ، همه ی وابسته های پسین و پیشین اسم را می پذیرد .

اسم خاص بر خلاف اسم عام دو وابسته پسین ( نشانه های جمع ، ی نکره ) را نمی پذیرد .

اسم از نظر ویژگی ساخت به چهار نوع اسم ساده ، مرکب ، مشتق و مشتق مرکب تقسیم می شود .

اسم ساده فقط یک تکواژ دارد . اسم مرکب از دو یا چند تکواژ مستقل ساخته می شود .

اسم مشتق ، اسمی است که یک جزء آن معنای مستقل ندارد ؛ یعنی « وند » است .

اسم مشتق ، اسمی است که ویژگی های مشتق و مرکب را با هم داشته باشد.

« نام آوا » : صداهای طبیعی و بی معنای پیرامون ما ( صدای موجودات زنده و غیر زنده ) را نام آوا گویند.

بیاموزیم :

در زبان فارسی « گذاشتن » به معنای قرار دادن و مجازاً به معنی قرار داد کردن ، وضع کردن و تاسیس کردن است ؛ مثال : بنیان گذار یعنی مؤسّس ، قیمت گذاز یعنی کسی که تعیین کننده ی قیمت است .

اما « گزاردن » به معنای به جا آوردن ، ادا کردن و اجرا کردن است و چنان که نماز گزار یعنی ادا کننده ی نماز و خدمتگزار یعنی انجام دهنده ی خدمت .

پس به هنگام کاربرد آن ها باید دقت کنیم که به معنای آن ها توجه داشته باشیم . نرخ گذاری ، شماره گذاری ، کد گذاری.

خدمت گزاری ، سپاس گزاری ، خواب گزاری ، حج گزاری ، خبر گزاری .

خود آزمایی درس شانزدهم :

1) گروه های اسمی نوشته زیر را پیدا کنید و وابسته های پیشین و پسین هر گروه را مشخص نمایید .

از دیوان        عظیم               رودکی             صد                   دفتر             

  هسته       وابسته ی پسین       وابسته پسین     وابسته ی پیشین      هسته

                  ( صفت)             (مضاف الیه )     ( صفت شمارشی)

  یک               شعر           مبالغه آمیز              منسوب به رشیدی                 تعداد          ابیات              آن

وابسته ی پیشین    هسته    وابسته ی پسین     وابسته ی پسین متمم صفت         هسته   وابسته ی پسین    وابسته ی پسین

 ( صفت شمارشی )           (صفت )                         ( صفت )                                 (مضاف الیه)    (مضاف الیه مضاف الیه )  

   یک میلیون و سیصد هزار     بیت                     باقی            اندک            شک

     وابسته ی پیشین                  هسته                  هسته           هسته                هسته

      (صفت شمارشی )

       روز گار    فّرخی     و              عنصری ،                  بازمانده ی         اشعار                         او

       هسته        وابسته پسین           وابسته پسین                      هسته      وابسته ی پسین             وابسته ی پسین

                   (مضاف الیه )        معطوف (مضاف الیه )                         ( مضاف الیه )         ( مضاف الیه مضاف الیه  )       

      قابل        ملاحظه                                    از میان رفتن           اشعار                            او ،

   هسته          وابسته ی پسین                          هسته             وابسته ی پسین          وابسته ی پسین

                        (مضاف الیه )                                               (مضاف الیه )        (مضاف الیه مضاف الیه )                                                      

       این                    تصور                ذهن                         اشعار               او                             نابود

وابسته ی پسین        هسته                    هسته                       هسته        وابسته ی پسین                   هسته

(صفت اشاره )                                                                                    ( مضاف الیه )

2) هسته ی گروه های اسمی را در خود آزمایی یک پیدا کرده ویژگی هر یک را تعیین کنید .

دیوان : مفرد ،عام ,ساده, شناس / روزگار : مفرد  ،عام  ، مشتق ،شناس  /  دفتر : مفرد، عام  ،  ساده   ، جنس  /  بازمانده : مفرد، عام ، ساده ، جنس/  شعر : مفرد ، عام  ، ساده، شناس  /   تصور : مفرد  ، عام  ، ساده ، شناس  /   تعداد : اسم جمع ، عام  ، ساده ، شناس  /  ذهن  :  مفرد  ، عام ، ساده ، جنس  /  بیت: مفرد، عام ، ساده ،جنس / اشعار : جمع مکسر ، عام ، ساده ، شناس /  باقی : مفرد ، عام ، ساده،جنس / از میان رفتن : مفرد ، عام  ، مشتق  ، مرکب  ، شناس   /   اندک : مفرد  ، عام ، ساده، جنس  /   قابل : مفرد ، عام، ساده ، جنس   / شک : مفرد ، عام ، ساده ، جنس /   نابود : مفرد ، عام ، مشتق، جنس .

3) گروه های اسمی را در مثال های زیر پیدا کنید و نمودار درختی و پیکانی هریک را بکشید .

نـمـودار پـیـکـانـی  : شاهنامه ی   فردوسی    /   سند  افتخار  زبان   فارسی   /     هیچ   ابهامی   /    آغاز    عصر  جدید ی  یا   آغاز    عصر  ی  جدید    کشف   حقیقت   گردش   زمین    /  سپیده دم    این    عصر     /   طلب    شیر     فروش   /   همین   اجبار     معیشت/  کله ی      هر        زبان نفهم   /    دو   خط   موازی        /  دل سوزی    آن  مکارترین   سوادگران /  هر    یک    سا عت /   این چنین    بزرگ مردی

4) اسم های ساده ، مرکب ، مشتق و مشتق مرکب را در خودآزمایی 3 پیدا کنید .

ساده :فردوسی، ابهام ، کار ، کشف ، حقیقت ، زمین ، آغاز ، عصر ، گالیله ، طب ، اجبار ، معیشت ، کله ، خط ، موازی، ساعت ، ایتالیا

 مشتق : گردش(بن مضارع+ پسوند) ، ناگزیر(پیشوند +اسم )، بی نهایت(پیشوند + اسم)  ، سوداگر(اسم +پسوند) .

 مرکب : شاهنامه(اسم +اسم ) ، شیرفروش(اسم + بن مضارع) ، چندرغاز(اسم +اسم ) ، بزرگ مرد(صفت +اسم ) .

 مشتق مرکب : سپیده دم(صفت +ه + اسم ) ، زبان نفهم(اسم + پیشوند+ اسم ) ، دل سوزی( اسم + بن مضارع +یای مصدری )                                    

5) برای هریک از کلمات تک هجایی ، دوهجایی ، سه هجایی و چند هجایی ، یک نمونه بنویسید .

تک هجایی : سر، پر، که ، به ، از ، ما ، کارد، کاشت ، کار/ دوهجایی : شیراز ، دفتر، سرما ، گرما ، بزرگ، فرهنگ /

 سه هجایی : مربع ، پرداختن ، دبستان ، دل سوزی ، وام گزار  / چند هجایی : دانش آموز ، دانشمندان ، اتومبیل ، شنبلیله .

6) « گزاردن » در گذشته معانی متعددی داشته است ، با استفاده از کتاب لغت این معانی را پیدا کنید .

معانی مختلف گزاردن انجام دادن : کارگزار، خدمتگزار  / ادا کردن : نمازگزار، شکر گزار ، حق گزار /  پرداختن : وام گزار، خراجگزار  / تعبیر کردن : خواب گزار / گفتن و بیان کردن : سخن گزار ، خبر گزار، پیغام گزار، پاسخ گزار / رسانیدن وتبلیغ کردن : پیغام گزار . 

 خلاصه ی درس هفدهم :

یاد داشت برداری به حافظه کمک می کند تا قدرت نگه داشت دراز مدت مطلب ، بیشتر گردد .

برگه ( فیش ) کاغذهایی به اندازه تقریبی 12×7 یا15×10 ( برابر با یک چهارم یک برگ کاغذ4a یا کلاسور ) که می توانیم خود تهیه کنیم یا نوع چاپی آن ها را به کار ببریم .

با یاد داشت برداری می توان اطلاعات و معلومات فراوانی را که طی سالیان دراز آموخته می شود ثبت و طبقه بندی وحفظ کرد. تنظیم فهرست ها انواعی دارد : موضوعی ، فهرست راهنما .

دربخش ارجاع مقاله ، شیوه های صحیح آن را در نظر می گیریم .

جوهر تحقیق ، ابتکار و نوآوری است ، نه تقلید صرف و تکرار آن چه در گذشته نیز بوده است .

در ضمن مراجعه به منابع از علایم اختصاری خاصی استفاده می کنیم .

برای هر قسمت از پژوهش هایمان ، برگه های جداگانه ای اختصاص می دهیم و فقط مطالب و نکات مربوط به آن را یاد داشت می کنیم .

بیاموزیم :

برخی از کلمات عربی در فارسی ، به دو معنی مستقل به کار می روند ، باید آن ها را بشناسیم و در گفتار و نوشتار خود آن ها را به درستی به کار بریم : مثال : ارادت : لطف و محبت / اراده : قصد و میل / نظارت : رسیدگی کردن / نظاره : نگاه کردن.

خودآزمایی درس هفدهم :

1) درباره ی یکی از موضوعات زیر با مراجعه به کتابخانه ده برگه بنویسید . تکلیف دانش آموز .

2) به دو کتاب از کتاب های زیر مراجعه کنید و شیوه ی ارجاع و فهرست ها و منابع آن دو را بررسی و مقایسه کنید .

تکلیف دانش آموز .

3) با توجه به آن چه در « بیاموزیم » گفته شد ، در کدام یک از گروه کلمات زیر تفاوت معنایی وجود دارد .

ضربت : یک بار زدن ، زدن ، زخم ، کوب            ضربه: یک بار زدن ، زدن ، ضربت ، زخم ، کوب ، 

   مراقبت : مواظبت کردن ، نگاهبانی کردن            مراقبه : نگاهداشتن قلب از بدی ها ، یکی از مراحل سلوک است .

ارادت : توجه خاص مریدبه مرشد و سالک به پیر و امثال آن ، اخلاص واظهار کوچکی در دوستی ، دوستی از روی اعتقاد وایمان     اراده : میل ، قصد ، آهنگ ، خواستن ، مشیت ، قضا ، قدر، تقدیر

4) آیا اسم خاص با جمع بستن به اسم عام تبدیل می شود ؟ چرا ؟

خیر، اسم خاص با جمع بستن به اسم عام تبدیل نمی شود ؛ زیرا«ها» دراینجا علامت جمع نیست بلکه نشانه ی نوع است ونظایر آن ها مورد نظر است و در حالت جمع نیز  بر اشخاص خاص دلالت می کند مثل، سعدی ها یعنی افرادی مانند سعدی .

خلاصه ی درس هیجدهم :

صفت های بیانی عبارتند از : بیانی عادی ، فاعلی ، مفعولی ، نسبی ، لیاقت .

صفت بیانی عادی از نظر ساخت چهار نوع است : ساده ، مشتق ، مرکب ، مشثق مرکب .

صفت ساده : آن است که فقط یک تکواژ داشته باشد ؛ مانند : خوب – روشن .

صفت مرکب : آن است که از دو یا چند تکواژ آزاد یا مستقل ساخته می شود ؛ مانند : خوش سیما – سربلند .

صفت مشتق : صفتی است که در ساختمان آن ، دست کم ، یک تکواژ وابسته بیاید ، مانند : خردمند – مهربان .

صفت مشتق – مرکب : آن است که ویژگی های مرکب و مشتق را با هم داشته باشد؛ مانند : سرخ و سفید – سراسری .

صفت فاعلی : صفتی است که بر کننده ی کار دلالت کند و به شکل های گوناگون ساخته می شود .

صفت مفعولی : آن است که کار بر آن واقع می شود و معمولاً آن را از بن ماضی به اضافه ی کسره و در برخی لهجه ها فتحه

که با ( ه ) نشان داده می شود می شازند .

صفت لیاقت : صفتی است که شایستگی و قابلیت موصوف را می رساند و با افزودن ( ی ) به آخر مصدر ساخته می شود .

صفت نسبی : صفتی است که به کسی یا جایی یا جانوری یا چیزی نسبت داده شود .

مضاف و مضاف الیه : اگر پس از اسمی ، نقش نمای اضافه ( کسره ) بیاید ، کلمه ی بعد از آن اگر اسم یا در حکم اسم باشد مضاف الیه است وگرنه صفت است .

اضافه از نظر رابطه ی مضاف با مضاف الیه دو نوع است » تعلّقی و غیر تعلّقی .

بیاموزیم :

بعضی از جمله ها در زبان فارسی گاهی به منظور اختصار و صراحت در بیان ، به شکل دو کلمه مطرح می شود . در این صورت ( کوتاه و بی فعل ) بین آن ها کلمه ی « و » قرار می گیرد . به این نوع « واو » مباینت یا استبعاد می گویند . همیشه این دو کلمه ، نماینده ی جمله ی کامل هستند . مثال : پدر و بدقولی ؟! ( پدر با بدقولی میانه ای ندارد و یا پدر هرگز بدقولی نمی کند یا بعید است پدر بدقولی کند . )

مثال : ایرانی و کینه دوزی ؟! ( یعنی بعید است کینه دوزی از ایرانی ) ، دزد و شرافت ؟! ( یعنی شرافت از دزد بعید است . )

خود آزمایی درس هیجدهم :

1) درمتن زیر ترکیب های وصفی و اضافی را پیدا کنید .

ترکیب های وصفی : دشتی پر از گاو ، آن جا، صحـرایی پر از اسب ، این اسب ها  ، گوسفنـد های بسیار ،  این همـه رمه ، غـلامان بسیـار ، این غلامان ، سرایی آراسته ، آن جا ، این سرا، این اندازه ، دستاری کهنه و پاره پاره و همه چیز .

ترکیب های اضافی : عمید نیشابور ، بندگان عمید ، درون شهر ، سرای عمید، عمیدنیشابور و سرای که.

2) در متن بالا دو اسم پیدا کنید که بار اول ناشناس و بار دوم شناس به کار رفته باشند .

دیوانه ← درخط اول « ناشناس » و درخط ششم «شناس » است .

 سرا ← سرای اول در خط ششم «ناشناس » وسرای دوم در خط ششم « شناس» یعنی سرای عمید است .

3) در متن بالا دو اسم پیدا کنید که اولی دو وابسته پیشین و دومی دو وابسته پسین داشته باشد .

  این                             همه                        رمه             سرای                 عمید                   نیشابور

وابسته پیشین             وابسته پیشین             هسته             هسته               وابسته پسین         وابسته پسین  

صفت اشاره            صفت مبهم                                                           مضاف الیه           مضاف الیه

4) از بن مضارع و ماضی فعل های زیر ، صفت مشتق بسازید :

گفته بودی ، گذشت ، خواهد دید ، نمی دانیم .

فعل	بن مضارع	صفت مشتق	بن ماضی	صفت مشتق
گفته بودی	گو	گویا ، گوینده (فاعلی)	گفت	گفته (مفعولی )
گذشت	گذر	گذرا، گذرنده ،گذران(فاعلی)	گذشت	گذشته ( مفعولی )
خواهید دید	بین	بینا ، بیننده (فاعلی)	دید	دیده( مفعولی )
نمی دانیم	دان	دانا ، داننده(فاعلی)	دانست	دانسته( مفعولی )

5) برای یافتن معانی متعدد یکی از واژه های « خدا » ، « سوخ » ، « کثیف »، « رعنا » ، مزخوف » به چند فرهنگ لغت مراجعه کنید و نتیجه را در گزارش کوتاهی بنویسید .

 هر یک از این واژه ها در زمان گذشته ، معنی دیگری غیر از آن چه امروزه معمول است ، داشته اند :

خدا= صاحب  / شوخ =چرک / کثیف= انبوه / رعنا= خود پسند ، احمق / مزخرف = زراندود و بی ارزش

6) کلمات زیر را با املای صحیح بنویسید: ارزش گزاری ، خواب گزار ، شماره گذاری ، قانون گذاران ، کارگذاران .

ارزش گذاری ، خواب گزار ، شماره گذاری ، قانون گذاران ، کارگزاران .

7) جمله های زیر را به صورت کوتاه و بی فعل بازنویسی کنید .

امام حسین ( ع ) هرگز حاضر نشد در برابر یزیدتسلیم شود . امام حسین ( ع ) و تسلیم ؟

از خسیس انتظار بخشش نداشته باش . خسیس و بخشش .

خلاص ی درس نوزدهم :

قدم اول در تحقیق و پژوهش توانایی استفاده و بهره گیری از منابع است .

شرط استفاده از منابع و مراجع ، شناختن آن ها و آشنایی با طرز استفاده از آن هاست .

در مراجعه به « مراجع » به اطلاعاتی از قبیل : معنی یا معانی گوناگون ، املای درست ، تلفظ ، ریشه ، ارزش دستوری ، تعریف یا توصیف ، شکل ، نام های دیگر .... به دست می آوریم .

ترتیب قرار گرفتن کلمات واژه نامه بر اساس حروف الفباست . برخی از واژه نامه ها عمومی اند مانند : فرهنگ معین و لغت نامه ی دهخدا و برخی نیز تخصصی هستند ؛ مانند : فرهنگ و اصطلاعات علمی زیر نظر پرویز شهریاری .

برای شناخت مراجع و منابع می توان از فهرست های کتاب شناسی ، مقاله ، نامه ها ، برگه های کتابداری ، نقدو آثار، نشریات ادواری و .... استفاده کرد .

در میان منابع پژوهشی ، کتاب های مرجع جایگاه ویژه ای دارند زیرا در کوتاه ترین زمان اطلاعاتی دقیق ، جامع و اساسی را در باره ی یک واژه ، مفهوم ، موضوع ، شخص ، مکان و ..... در اختیار پژوهنده قرار می دهند .

برخی از کتاب های مرجع عبارتند از : واژه نامه ها ، فرهنگ ها ، دانش نامه های عمومی و نخصصی ، زندگی نامه ها و .... .

نقل مطالب از کتاب های مرجع به سه شیوه انجام می پذیرد : 1) نقل مستقیم : عین متن کتاب مرجع را می آوریم .

2) نقل با تلخیص : متن را خلاصه می کنیم . 3) نقل به مضمون : معنی و مفهوم متن را می نویسیم .

خود آزمایی درس نوزدهم :

1) از فعالیت های زیر یکی را به دلخواه انجام دهید : تکلیف دانش آموز .

2) از بن مضارع یا ماضی فعل های زیر ، اسم مشتق بسازید : می رفت ، پرسید ، دید ، گفتند ، آفرید ، می بخشید .

فعل	بن مضارع	اسم مشتق	بن ماضی	اسم مشتق
می رفت	رو	روش	رفت	رفتار، رفتن
پرسید	پرس	پرسش	پر سید	پرسیدن
دید	بین	بینش	دید	دیدار، دیدن ، دیده (چشم)
گفتن	گوی	گویش	گفت	گفتار، گفتن
آفرید	آفرین	آفرینش	آفرید	آفریدن ،آفریده (مخلوق)
می بخشید	بخش	بخشش	بخشید	بخشیدن

خلاصه ی درس بیستم :

هسته ی گروه اسمی ممکن است بسم یا ضمیر باشد .

کلمه ی که به جای اسم می نشیند ، ضمیر نامیده می شود .

اسمی را که ضمیر به جای آن آمده است مرجع آن ضمیر گویند .

هر گروه اسمی که هسته ی آن ضمیر باشد ، می تواند برخی وابسته ها را به همراه داشته باشد .

ضمیرهای اشاره ی آن و این ، وابسته ی پسین را می پذیرند : آن ها – این ها .

ضمیر مشترک « خود » مضاف الیه می گیرد : خود سعید این خبر را داد .

بعضی از ضمایر شخصی جدا گاهی صفت می گیرند : من بیچاره – توی دانش آموز .

برای دوم شخص مفردهنگام احترام ، به جای ضمیرهای « تو، تَ » از ضمیرهای « شما و –ِتان » استفاده می شود .

برای سوم شخص مفرد هنگام احترام،  به جای ضمیرهای « او ، -َ ش » از ضمیرهای « ایشان و –ِ شان » استفاده می شود .

شبه جمله : شبه جمله ها واژه هایی هستند که به تنهایی همچون جمله ای مستقل مفهوم کاملی را می رسانند اما مثل جمله دارای نهاد و گزاره نیستند .

شبه جمله از جهت معنا انواع مختلف دارد .

منادا نیز چه با نقش نما ( ای ، یا ، آی ، ا ) همراه باشد چه بی آن بیاید « شبه جمله » نامیده می شود .

بیاموزیم :

در زبان فارسی واژه ی «برخوردار » به معنی « بهره مند » است و در جایی به کار می رود که مفهوم جمله مثبت باشد :

پدرم از سلامت کامل برخوردار است . این کتاب خانه از کتاب های خوبی برخوردار است .

خود آزمایی درس بیستم :

1) در نوشته های زیر ضمیرها و مرجع هر یک را پیدا کنید .

مدیر آن ← روزنامه /  او ←اشرف الدین قزوینی / انتشار آن  ←  روزنامه  / موزّعان او ←  نسیم شمال

هرکدام← کودکان  /از  او  ← نسیم شمال ( اشرف الدین قزوینی )  / من  ←  سعید نفیسی / اشعار او ← اشرف الدین قزوینی  / من    ←  سعید نفیسی / از او  ←   اشرف الدین قزوینی  / ازوی  ←   اشرف الدین قزوینی  /بی دریغ او  ← اشرف الدین قزوینی .

2) در مثال های زیر ، شبه جمله ها را مشخص کنید :

شبه جمله ها عبارتند از  : دریغا ، افسوس که آنان نوشته اند  ، بسم الله

«افسوس خوردن » و « وای وای گفتن » کاربرد اسمی دارد و شبه جمله نیست.

3) با استفاده از یادداشت هایی که برای خودآزمایی دوم درس قبل تهیه کرده اید ، مقاله ای کوتاه بنویسید .

تکلیف دانش آموز.

4) جاهای خالی را با عبارت های مناسب کامل کنید .

برادرم ، بعد از بیماری از روحیه خوبی برخوردار شده است .

 به همت منتقدان از آثار ادبی خوبی برخودار می شویم .

خلاصه درس بیست و یکم :

منظور از گزینش املایی تشخیص کاربرد صحیح حروفیاست که دارای واج یکسان هستند .

برای تشخیص گزینش های صحیح املایی ، می توان از راه های دیدن شکل صحیح کلمات ، شناختن هم دیشه و هم خانواده بودن کلمات و توجه به معنای کلمات استفاده نمود .

حروف ششگانه عبارتند از : « ء » و « ع » - « ت » و « ط » - «ث » و « س » و « ص » - « ح » و « ه » - « ز » و « ذ » و «ض » و « ظ « - « ق » و « غ » .

حرف همزه اگر آغازی باشد در خط فارسی به شکل « ا » نوشته می شود و اگر میانی و پایانی باشد هم شکل و هم واج آن خاص عربی است .

در گذشته مردم بیشتر به حرف « ط » گرایش داشته اند اما امروز نوشتن کلماتی مانند تهران و توس با حرف « ت » بهتراست.

حرف « س » با واج / س / مشترک فارسی و عربی است و حرف های « ث « و « ص « خاص کلمه های عربی است .

اکثر غلط های املایی ناشی از گزینش های نابه جاست ، نه ناقص و غلط نوشتن حرفی از حروف یک کلمه .

بیاموزیم :

در زبان فارسی کلماتی وجود دارند که به دو شکل نوشته شده است . در املای آن ها شکل را گزینش کنیم درست است ، مثال : آذوقه و آزوقه / حوله و هوله / ارابّه و عرابّه / زغال و ذغال .

هردوشکل املای این کلمات درست است هر چند که گروه اول آن ها واج بیشتری دارد .

خود آزمایی درس بیست و یکم :

1) برای کلمات زیر گروه کلمه بسازید :

الم ودرد/ الم وشادی / علم و پرچم / علم وبیرق/ اسیر وگرفتار / عسیر و دشوار / اثیر وکره ی آتش / متبوع وپیروی شده /

/ متبوع وفرمانروا/تابع ومتبوع / مطبوع و دل پذیر/ مطبوع و دل انگیز / مطبوع و چاپ شده .

2) برای هرسه گروه 1 ، 2 ، 3 ص 139 به تفکیک مثال های دیگری بنویسید .

گروه 1:« ء » و « ع » ← الیم و علیم /امارت و عمارت / ضیا، و ضیاع /آب ، تأیید ، عظیم ، بعید

گروه2: « ت » و «‌ ط » ←باتری و باطل /طین و تین / حیاط و حیات

گروه 3: « س » و « ث » و « ص » ←سالم وثابت وصادق / اسرار و اصرار / ثواب و صواب / سنا و ثنا

3) چرا گزینش صحیح گروه سه حرفی از دو حرفی دشوار تر است ؟ مثال بزنید .

زیرا در گروه سه حرفی انتخاب باید بین سه صورت از یک واج انجام گیرد اما درگروه دو حرفی انتخاب درست باید بین دو صورت از یک واج انجام گیرد به همین دلیل امکان خطا در گزینش وانتخاب گروه سه حرفی دو برابر می شود ؛ مثلاً اگر به ما بگویند بنویس « ثابت » از بین سه حالت ، باید یکی را انتخاب کنیم :‌ثابت ، صابت ، سابت ؛ اما در گروه دو حرفی این خطا کم تر می شود ؛ زیرااز دو شکل یک شکل را انتخاب می کنیم : علم و الم .

خلاصه ی درس بیست و دوم :

مقاله قالب نگارشی است که برای مقاصد خاصی تهیه می شود و مثل هر نوشته انواع گوناگون دارد .

مقاله ها برای هدف و مقصود خاصی نوشته می شوند .

از نظر خاص و طرحی مشخص وسیری منطقی پیروی می کنند .

بین بخش های مختلف آن ها هماهنگی و ارتباط وجود دارد .

درتهیه ی آن ها از منابع و مآخذ معتبر استفاده می شود .حجم مقاله ها بین 500 تا 50000 کلمه است .

مقاله ها بر اساس چگونگی تهیه به چند دسته تقسیم می شوند : مقالات پژوهشی و تحقیقی – مقالات توصیفی(تشریحی)

 – مقالات تحلیلی .

اساس تهیه ی مقاله های پژوهشی و تحقیقی ، آزمایش ، تحقیق ، تجربه ، آمار ، اسناد و منطق و استدلال است و حدس و گمان ، احساس و تخیّل در آن ها جایی ندارد .

در مقالات توصیفی (تشریحی) نویسنده با دقت و موشکافی و شرح دقیق صحنه ها و بیان وقایع ، زشتی ها و زیبایی ها را برای خواننده مصور می سازد .

در مقالات تحلیلی با تکیه بر ذهن دست به نگارشی می زنیم و آمار،آزمایش و تجربه در این گونه مقاله ها کم تر دخالت دارد

مقالات برحسب لحن و نوع به دو دسته ی جدّی و انتقادی تقسیم می شوند .

تهیه ی مقاله مراحل خاصی دارد که با انتخاب موضوع شروع و با ذکر منابع و مآخذ پایان می یابد .

قسمت های تشکیل دهنده ی مقاله عبارت است از : عنوان ، فهرست مطالب ، مقدمه ، متن مقاله ، نتیجه و منابع و مآخذ .

نویسنده ی مقاله ضمن تسلط و آگاهی به موضوع باید آزاد اندیش و راست گفتار و امین باشد.

خود آزمایی درس بیست و دوم :

1) در باره ی یکی از موضوعات زیر به پنج منبع مراجعه کنید و مشخصات کتاب شناسی آن ها را بنویسید .

مشروطیت – تاریخ علم – انقلاب اسلامی ایران – امیر کبیر – داستان نویسی .

فعالیت دانش آموزی است . برای نمونه مشخصات کتاب شناسی ، داستان نویسی

 براهنی ، رضا ، قصّه نویسی ، انتشارات اشرفی ، 1348 /    کیمیا و خاک ، نشر مرغ آمین ، 1362

سپانلو ،‌ محمد علی ، اعتلای رمان نویسی در ایران ، کتاب جمعه ، 1358    /  گلشیری ، هوشنگ ، سی سال رمان نویسی ، جنگ اصفهان ، تابستان 46

میر صادقی ، جمال ، قصّه ، داستان کوتاه ، رمان ، انتشارات آگاه ، 1360 / عناصر داستان ، انتشارات شفا ، 1364 .

2) در باره ی یکی از موضوعات یادداشت برداری کنید .شعر نیمایی – حفظ محیط زیست – توحید .

هر دانش آموزی به دلخواه می تواند درباره یکی از موضوعات برگه نویسی کند .

خلاصه ی درس بیست و سوم :

گروه قیدی فارسی از یم کلمه یا بیشتر ساخته شده است و در ساختمان واحد بالاتر ، جایگاه ادات را اشغال می کند .

واژه هایی که به تنهایی در جایگاه قید یا متمم قیدی به کار می روند « واژه ی قیدی » نامیده می شوند .

گروه قیدی بخشی از سخن است که فعل به آن نیازمند نیست و به همین دلیل می توان از جمله حذف کرد .

گروه قیدی از نظر ساختمان و نوع دو گونه است : نشانه دار ، بی نشانه .

گروه های قیدی نشانه دار ، چهار نوع است : کلمات تنوین دار ، پیشوند +اسم ، متمم های قیدی ، واژه های مکرر .

گروه های قیدی بی نشانه سه نوع است : قیدهای مختص ، اسم های مشترک با قید ، صفت های مشترک با قید .

قیدهای مختص ، واژه هایی هستند که تنها قید واقع می شوند و شماره ی آن ها در فارسی زیاد نیست .

راه تشخیص قید ، حذف آن از جمله است . اگر با حذف کلمه جمله ناقص نشود ، آن کلمه قید محسوب می شود .

قیدهای مشترک بر دو نوع است ، قیدهایی که در اصل گروه اسمی اند و می توانند در جمله نقش دیگری بگیرند و قیدهایی که با صفت مشترک هستند .

بیاموزیم :

در زبان فارسی برخی از فعل ها ، حرف اضافه ی خاص می پذیرند . باید دقت کرد که حروف اضافه ی خاص فعل را با آن

فعل به کار برد در غیر این صورت جمله نادرست خواهد بود . گاهی ممکن است یک فعل دو یا چمد حرف اضافه ی مخصوص داشته باشد . باید دانست آن فعل ، با هر حرف اضافه ، معنی خاص می دهد .

مثال : علی از تاریکی می ترسد           ترسیدن از

علی مطالب درسی را از دوستش می آموزد                 آموختن از

علی در درس خواندن از معلمش امیدوار است ( نادرست )              امیدوار بودن به علی رسم وفاداری را به ما می آموزد.

خودآزمایی درس بیست و سوم :

1) در نوشته های زیر گروه های قیدی را پیدا کنید و نوع آن ها را بنویسید.

اخیراً = قید مختص،نشانه دار ،تنوین دار  / روزی=بی نشانه ،  قید مشترک با اسم / غالباً= نشانه دار، تنوین دار ،قید مختص / گاه = بی نشانه ، اسم مشترک با قید/ روز به روز = قید مختص / شاید= بی نشانه ، قید مشترک  / به قول طبیبان= قید مشترک با اسم / ظاهراً= نشانه دار، تنوین دار، قید مختص  / هر وقت= بی نشانه ، قید مشترک با اسم / با استفاده از تمام وسایل ممکن = نشانه دار، متمم قیدی / با مشورت افراد بصیر = نشانه دار، متمم قیدی /  طی مدت کافی= بی نشانه ،قید مشترک با اسم / فوراً  =نشانه دار ، تنوین دار،قید مختص .

2) هر یک از واژه ها را در دو جمله طوری به کار ببرید که در جمله ی نخست ، مسند و در جمله ی دیگر، گروه قیدی باشد:

خوش خط ، یک شنبه ، خندان ، وحشت زده ، چه طور .

این دانش آموز خوش خط است . معمولا دانش آموزان راهنمایی خوش خط می نویسند

                                  مسند                                                           قید

امروز یکشنبه است . یکشنبه به تهران می رود. / مادرش همیشه خندان بود . مادر ، خندان وارد خانه شد

           مسند                    قید                                            مسند                         قید

او پس از شنیدن خبر ، وحشت زده شد . دانش آموز، وحشت زده به مدرسه آمد .

                                     مسند                                       قید

حال بیمار چه طور است ؟‌ او چه طور توانست خود را از دست دشمن نجات دهد ؟

                  مسند                        قید

3) جمله های زیر را ویرایش کنید .

من از شنیدن سخنان استاد بهره مند و مشتاق شدم . من از شنیدن سخنان استاد بهره مند وبه او مشتاق شدم .

باید از زشتی ها پرهیز و مبارزه کرد . باید از زشتی ها پرهیز و با آن ها مبارزه کرد .

4) با نمونه های مقابل جمله بسازید : می پرهیزم ، برخوردند ، کاسته شد .

من از دعوا کردن با مردم می پرهیزم . /من از اسراف در کارها می پرهیزم .

آن ها پس از سال ها دوری به هم بر خوردند ./  از شدت باران کاسته شد ./ از گرمای هوا کاسته شد .

خلاصه ی درس بیست و چهارم :

زبان شناسان زبان را در سه سطح بررسی می کنند . واج شناسی ، دستور زبان و روابط معنایی .

زبان شناسان سطح دستور زبان را به دو بخش صرف و نحو تقسیم و هر یک از آن دو را جداگانه بررسی می کنند .

در بخش صرف به مطالعه ی ساخت درونی واژه می پردازند .

ساختمان کلمه را می توان مرکب از سه عنصر دانست : پیشوند ، پایه ، پسوند .

واژه به آن واحد زبان گفته می شود که از یک تکواژ یا بیشتر ساخته شده است .

به کوچک ترین واحد های با معنایی که از تجزیه ی واژه ها مشخص می گردد تکواژ گفته می شود .

تکواژها برپایه ی ویژگی های معنایی ، ساختواژی و دستوری به چهار دسته تقسیم می شوند :

1) تکواژهای واژگانی یا قاموسی 2) تکواژهای دستوری یا نقشی 3) تکواژهای اشتقاقی4) تکواژهای تصریفی .

تکواژهای تصریفی دارای دو ویژگی عمده هستند : الف) برای همه ی واژه های هر دسته یا مقوله به طور یکسان و فعال به کار می روند . ب) مقوله ی واژه ی حاصل را نسبت به پایه ی واژه تغییر نمی دهند .

نقش تکواژهای اشتقاقی یا ساختن کلمه های آزاد است یا آماده کردن کلمه برای قرار گرفتن در ساختار صرفی است .

نقش ساخت واژه ی تصریفی آماده سازی کلمات موجود زبان برای ورود به ساخت نحوی جمله است .

واژه ی غیر ساده ، آن است که بیش از یک تکواژ دارد و می توان آن رابه اجزای سازنده تقسیم کرد.

واژه های غیر ساده را از جهت اجزای سازنده ی آن ها به سه دسته تقسیم می کنند : مرکب ، مشتق ، مرکب-مشتق.

درمورد واژه های غیر ساده ، وضعیت امروز آن ها را در نظر می گیریم .

بیاموزیم :

در زبان فارسی دو ضمیر « آن » و « این » جانشین اسن نمی شوند و نمی توان آن ها را به جای اسم به کار برد ؛ مثال : علی را دیدم و به آن سلام کردم . ( غلط ) اما این دو کلمه به عنوان صفت پیشین می توانند همراه با اسم به کار برده شوند ، مثال :

کیف را از آن فروشنده خریدم .

خود آزمایی درس بیست و چهارم :

1) در عبارت های زیر ساخت واژه های صرفی و اشتقاقی را معین کنید .

داشته باشند:(ه) اشتقاقی /  (- ند) تصریفی /  آفرینش : ساخت واژه ی اشتقاقی / یکی ، عالی ترین : ساخت واژه ی تصریفی/  انسانی :ساخت واژه ی اشتقاقی /  ادبیات : (ی) اشتقاقی ، (ات ) تصریفی / آزادی : اشتقاقی  / آگاهی : ساخت واژه ی اشتقاقی                                                                                    / جست وجوی : اشتقاقی  /  خواهند داشت : تصریفی /  نویسندگان : (نده) اشتقاقی ، (ان)تصریفی/  عملی  : تصریفی /

 می دهند : تصریفی /  می نویسند : تصریفی .

2) در کدام یک از فعل هایی که تاکنون آموخته اید ، دو « وند» تصریفی « ب » و « می » به کار می روند ؟

در فعل مضارع التزامی وفعل امر « وند » تصریفی «‌ ب »‌ به کار می رود : بخورم ، بروم ، بنویسم ./ بخور، برو، بنویس.

  در فعل های ماضی استمراری و مضارع اخباری نیز « وند » « می » به کار می رود : می رفتم ، می روم .

3) در کدام یک از ساخت واژه های زیر ، وند اشتقاقی و در کدام وند صرفی به کار رفته است ؟

سخن سرایان : تصریفی/  داستان ها : تصریفی  / ادبی : اشتقاقی  /  سرشناس ترین : تصریفی/ آزادگان : «‌ ه » وند اشتقاقی و « ان یا«گان »تصریفی  /  دل انگیزی : اشتقاقی  ( ی مصدری )  / سودمند : اشتقاقی .

4) نوع ساخت واژه های زیر را مشخص کنید .

واژه های  مشتق  : خریدار ، جلوه گر

 واژه های مرکب  : گلاب گیر ، جنگ افزار ، نی نامه ،‌کم مصرف ،‌اغراق آمیز ، باریک بین ، اسرار آمیز

 واژه های مشتق مرکب  : خیرخواهی ،قرآن خوانی ، رنگارنگ ، گوناگون .

خود آزمایی درس بیست و پنجم :

1) مقاله های « کتاب و کتاب خوانی » و « چنین رفت و .... »از نظر هدف و محتوا و شیوه ی نگارش چه نوع مقاله هایی هستند.

مقاله ی «کتاب وکتاب خوانی » استدلالی و پژوهشی است .  مقاله «چنین رفت و  …»علمی ، تحقیقی ، تحلیلی است .

2) دو مقاله ، یکی تحقیقی و استدلالی و دیگری تحلیلی از نشریه های گوناگون انتخاب ودرکلاس بخوانید .

تکلیف دانش آموز .

3) در بند اول مقاله ی « کتاب و کتاب خوانی » انواع ضمیر را مشخص کنید .

ما : ضمیر شخصی جدا / آن : ضمیر اشاره / همه :‌ضمیر مبهم / آن : ضمیر اشاره / «چه » در جمله چه بخوانند : ضمیر پرسشی است.

خلاصه ی درس بیست و ششم :

کلماتی اهمیت املایی دارند که دارای یک یا چند حرف از گروه های شش گانه باشند.

حرف های « ح » و « ه » نماینده ی واج و صدای / ه / هستند .

حرف های « ذ » ، « ز » ، « ض » ، «ظ » همگی نماینده ی واج و صدای / ز / هستند .

حرف های « غ » و « ق » هر دو نماینده ی واج / غ / هستند .

غیر از گروه های ششگانه ، چند گروه فرعی و محدود از کلمات تنوین دار ، کلمات شمارشی ، کلمات اختصاری نیز جزو التزام های گزینش املایی است .

به کار بردن شکل اختصاری یک کلمه برای بار دوم به بعد ، در املا صحیح است .

درس املا و آموزش این درس در زبان فارسی با آن چه در زبان های دیگر معمول است ، بسیار متفاوت است .

خودآزمایی درس بیست و ششم :

1) برای هر یک از کلمات لذّت ، حُزن ، فصل ، صِغَر دو کلمه ی هم خانواده بنویسید .

لذت :لذیذ ، لذایذ ، التذاذ، متلذذ . حزن : محزون ، احزان ،حزین .  فصل: فصول ، انفصال ، منفصل ، فاصله ،مفاصل . 

صغر : مصغر ، صغار ، اصغر ، صغیر، صغری ، تصغیر .

2) نشانه های اختصاری زیر را به صورت کامل بنویسید :

«‌ ره »  : رحمت الله علیه  / « رض »  :  رضی الله عنه .  /  « ق . م » : قبل از میلاد  /  « هـ . ش »  : هجری شمسی .

خلاصه ی درس بیست و هفتم :

جمله ، در ساختمان واحد بزرگ تر زبان یعنی جمله ی مستقل به کار می رود .

جمله ی نستقل ، یک ساخت زبانی است که جزئی از ساخت بزرگ تر نباشد .

جمله ی مستقل بزرگ ترین واحد زبان است . و بر دو نوع است : ساده ، مرکب .

جمله ی ساده یک فعل دارد . ماشین به ایستگاه رسید .

جمله ی مرکب آن است که بیش از یک فعل دارد : می رفتم که او را ببینم.

جمله ی مرکب از یک جمله ی هسته و یک جمله ی وابسته تشکیل می شود .

بخشی از جمله ی مرکب که پیوند وابسته ساز دارد ، جمله ی وابسته ( پیرو ) است .

بخشی که پیوند وابسته ساز ندارد ، هسته ( پایه ) است.

پیوندها( حروف ربط ) بر دو نوع اند : وابسته ساز و هم پایه ساز .

پیوند های وابسته ساز که جمله ی وابسته را به جمله ی هسته وابسته می سازند . وعبارتند از : که ، تا ، چون ، اگر، زیراکه ....

پیوندهای هم پایه ساز که دو جمله ی ساده را به همدیگر ربط می دهند بدون آن که بین آن ها ، وابستگی ایجاد شود و عبارت است از : اما ، ولی ، و ، یا ......

جمله ی وابسته را از پیوند های وابسته ساز همراه آن تشخیص می دهیم .

به جمله هایی که با پیوند های هم پایه ساز ساخته می شوند ، جمله های هم پایه می گویند : هوا سرد است و برف می بارد .

جمله ی وابسته می تواند پیش از جمله ی هسته یا پس از آن بیاید .

بیاموزیم :

در زبان فارسی کلماتی وجود دارد که شکل نوشتاری آن ها اندکی با هم متفاوت است بدون آن که در معنا تفاوتی داشته باشند ، انتخاب یکی از آن ها در نوشتار به سبک و علاقه ی ما بستگی دارد . مثال :

الف ) آشیان ، رخسار ، روزن و ....                         ب) آشیانه ، رخساره ، روزنه و.......

خود آزمایی درس بیست و هفتم :

1) در جمله های مرکب زیر ، جمله ی هسته و جمله ی وابسته را مشخص کنید :

چون               هوا سرد شده بود ،    ماشین روشن نشد .    مشکل بود                 که                  آن ها از رودخانه بگذرند .

 پیوند وابسته ساز      جمله ی وابسته             جمله ی هسته        جمله ی هسته     پیوند وابسته ساز               جمله ی وابسته

عجله کردم             که                به قطار برسم .            هنگامی که         کلید را زدم             اتاق کاملا روشن شد . 

جمله ی هسته       پیوند وابسته ساز      جمله ی وابسته       پیوند وابسته ساز        جمله ی وابسته                   جمله ی هسته

آمده ام                تا               شما را به عروسی دعوت کنم  .     چون  از تأخیر قطار خبر داشتیم ،      عجله نکردیم   جمله ی هسته   پیوند وابسته ساز      جمله ی وابسته                 پیوند وابسته ساز             جمله ی وابسته           جمله ی هسته

و از کاری   که            کرده است                        پشیمان خواهد شد .

      پیوند وابسته ساز         جمله ی وابسته                         جمله هسته

ما میدانستیم                     که                        شما می آیید .

جمله هسته                پیوند وابسته ساز            جمله هسته

2) این جمله ها را کامل کنید و وابستگی آن ها را با نمودار پیکانی نشان دهید :

اگر درس بخوانی ، در امتحانات موفق خواهی شد . چون آفتاب در آمد ، بیرون رفتیم .   چون برق رفت ،  خوابیدم

 تازه به محله رسیده بودم که صدای ماشین به گوشم رسید .آمدم  که شما رابا خودم ببرم . دیروز به کتابخانه رفته بودم  برای این که پاسخ سؤ الهای درسی را پیدا کنم .  تا از پله ها پایین آمدم ،  عمویم را در مقابل در دیدم .      تا درس نخوانی   موفق نشوی .  به رودخانه رفته بودیم تا ماهی بگیریم . به مدرسه رفتم تا او را ببینم .   من که از دانش آموزا ن این مدرسه هستم ، از مدیر آن رضایت دارم .

3) کدام یک از جمله ها ی زیر ، مرکب نیست ؟ چرا ؟

اما…/ …یا…؟/ …و…/ زیرا « اما » ، «یا» ، «و» از پیوندهای وابسته ساز نیستند و دو جمله را به هم وابسته نمی کنند وهیچ کدام از این جمله ها جزئی از دیگری نیستند بلکه این حروف از حروف پیوند همپایه ساز هستند وجمله هارا همپایه می سازند .

4) با مراجعه به فرهنگ لغت بگویید آیا بین جفت واژه های زیر تفاوت معنایی وجود دارد ؟ توضیح دهید ؟

آواز و آوازه  (آوازه : شهرت  )  /  روان و روانه از نظر کاربردی با هم متفاوت است . بقیه ی واژه ها از لحاظ معنایی وکاربرد تفاوتی ندارد. 

خلاصه ی درس بیست و هشتم :

گزارش نوعی نوشته اسن که در آن نویسنده اطلاعات را در موضوعی خاص تهیه می کند و در اختیار کسانی می گذارد که از آن اطلاع و آگاهی ندارند . در تهیه ی گزارش باید با دقت و مشاهده و جمع آوری اطلاعات بپردازیم .

گزارش انواع گوناگونی دارد : رسمس و اداری ، غیر رسمی و معمولی ، دوره ای و مرتب ، اجمالی ، کوتاه فمفصل و بلند و فردی ، گروهی و ادبی ، ......

تهیه ی گزارش مراحلی دارد که باید رعایت شود .

در نگارش متن گزارش رعایت چند نکات مهم است :آمار و ارقام و اعداد و محاسبات را به دقت ذکر می کنیم – از جزئیات غیر ضروری پرهیز می کنیم – سعی می کنیم مطالب گزارش مستند باشد – به زبان ساده ، روان ، گویا و قابل فهم می نویسیم

لحن گزارش را به دور از تعصب ، توهین ، تمسخر و مبالغه می نویسیم .

خودآزمایی درس بیست و هشتم :

1) درباره یکی از موضوعات زیر گزارشی تهیه کنید . تکلیف دانش آموز .

2) گزارش زیر را از نظر موضوع ، حجم و کیفیت تهیه ، بررسی کنید .

موضوع :گزارشی فرهنگی است /  حجم : نیمه بلند /  کیفیت تهیه : فردی از طریق مشاهده .

3) با هریک از پیوند های وابسته ساز زیر یک جمله ی مرکب بسازید :

اگر ، تا ، چون ، هنگامی که ، گرچه ، هر چند .

اگر پرهیزگار باشید ، مورد لطف خدا قرار می گیرید .

تا شما را دیدم ، موضوع را به یاد آوردم / بیا تا قدر یکدیگر  بدانیم .

چون کارم تمام نشده است ، نمی توانم به مسافرت بروم .

هنگامی که به خانه رسیدم ، پدرم به خانه آمده بود .

گرچه امسال بارندگی کم بود با این حال چشمه های آذربایجان همچنان می جوشید.

هر چند اطبا تلاش کردند ، نتوانستند او را نجات دهند.