پاسخ خودآزمایی ادبیات فارسی سال اول دبیرستان

پاسخ خودآزمایی ادبیات فارسی سال اول دبیرستان

  1- در این درس بین کدام کلمات آرایه ی سجع دیده می شود ؟ ( مثال : تابنده و پاینده )

« سزاوار / خوش گوار » و « زیبنده/ درخورنده »     

2- مضمون آیه ی شریفه « تعز من تشاء و تذل من تشاء » در کدام بند درس آمده است ؟

 ارجمند گرداننده ی بندگان از خواری ، در پای افکننده ی گردن کشان از سروری.   

3- منظور نویسنده  از جملات پایانی متن چیست ؟این که درود ما برپیامبر و یاران او همیشه و مدام باد.

4-  متصل گردان به دریاهای خوبش ، یعنی چه ؟علم اندک مرا به علم زیاد خود وصل کن.(علم مرا زیاد کن )

5- چرا بی ادب از لطف پروردگار محروم می شود ؟

زیرا بی ادبی نه تنها به خود او بر می گردد بلکه همه ی عالم را خراب می کند.  

خودآزمایی درس 2 ص: 14

1- یکی از ویژگی های داستان های حماسی وجود حوادث خارق العاده است . در کدام قسمت این داستان چنین موردی دیده می شود ؟ ص،12 ،بیت 6 و 7   

2- افراسیاب با فرستادن سپاه به یاری سهراب ، چه هدفی را دنبال می کرد ؟

کشته شدن رستم به دست سهراب و به دنبال آن از بین بردن سهراب.

3- هدف سهراب از لشکرکشی به ایران چه بود ؟سرنگونی کاووس و نشاندن پدر (رستم ) به پادشاهی.

 4- با توجه به مصراع « به گردان لشکر سپهدار گفت » مقصود از « سپهدار » کیست ؟ افراسیاب

خودآزمایی درس 3 ص : 20

1- درکشته شدن سهراب چه کسی یا کسانی را مقصر می دانید ؟ چرا؟

افراسیاب( بد ذاتی ) کیکاووس ( پلیدی ) رستم ( لجبازی ) سهراب ( غرور ) و بالاتر از همه سر نوشت.

2- دنباله ی داستان را به نثر در یک صفحه خلاصه کنید و در کلاس بخوانید . به عهده دانش آموز.

3- با مطالعه دنباله ی داستان از شاهنامه ، ضرب المثل « نوش دارو پس از مرگ سهراب » را ریشه یابی کنید.

دادن نوشدارو از جانب کاووس به رستم یادآور این بیت شهریار است که :

آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا                           بی وفا حالا که من افتاده ام از پا چرا؟

نوشدارویی و بعد از مرگ سهراب آمدی                 سنگدل این زودتر می خواستی ، حالا چرا ؟

4- در گذشته گاه متمم همراه با دو حرف اضافه می آمده است ، مثل: به گیسوی ِ اوبر. دراین درس نمونه ای دیگر ازاین کاربرد راپیداکنید. ص 17 ، بیت 2 ، زدش بر زمین بر             /      ص ، 19 بیت 4، همه جامه برخویشتن بر

5- مصراع « زمانه بیامد ، نبودش توان » یعنی چه ؟مرگش فرا رسیده بود و دیگر توان مقاومت نداشت.

6- نمونه ای از ابیات موقوف المعانی را در درس بیابید.ص  15 بیت : 6 و 7

7- تفاوت مثنوی با غزل را بنویسید .

در غزل مصرع اول با تمام مصراع های دوم هم قافیه است در حالی که در مثنوی هر بیت قافیه ای جداگانه دارد. تعداد ابیات غزل محدود است اما تعداد ابیات مثنوی نامحدود است ...

خودآزمایی درس 4 ص 33

1- همان گونه که گفته شد ، در اجرای تعزیه گاه نارسایی هایی در وزن و قافیه ایجاد می شود. دو نمونه را در متن پیداکنید.

ص ، 31 بیت 7 و 8     /       ص ، 28 بیت 1   /        ص 32 بیت5

2- در تعزیه  چهره های منفی و مخالف در وصف امام و یاران تعبیرها و توصیفات مثبتی   دارند ، دو نمونه را در متن بیابید.

ص 31 بیت : 5 و 6

3- تئاتر و تعزیه چه فرقی با هم دارند ؟

 الف)- موضوع تئاتر متنوع است و موضوع تعزیه مشخص. ب)- تئاتر در جایگاه ویژه ای اجرا می شود اما تعزیه جایگاه خاصی ندارد. پ- تئاتر خاستگاه اروپایی دارد و تعزیه خاستگاه ایرانی . ت)- تعزیه در زمان های مشخصی اجرا می شود اما اجرای تئاتر، در هر زمانی رایج است. د )-  نوع ساز تئاتر متنوع است اما در تعزیه طبل و شیپور .    ش )-  نوع لباس تئاتر متفاوت است اما تعزیه سبز و سرخ و سیاه            ص ) - متن تئاتر به نثر است اما تعزیه به نظم .      ض )- در تئاتر زن به عنوان بازیگر حضور دارد اما در تعزیه زن حضور ندارد .

4- در منطفه شما چه نوع تعزیه هایی بر پا می شود ؟ نمونه ای از آن را در کلاس مطرح کنید. به عهده دانش آموز .

خودآزمایی درس 5 ص : 43

1- دو نمونه از اعتقادات عیّاران را در متن بیابید و بیان کنید .

 سوگند به نان و نمک خوردن- عهد برادری بستن – وفاداری به عهد و پیمان.

2- کدام ضرب المثل این درس در زبان امروز رایج است ؟ شیر آمدی یا روباه.

3- در سخن « انگشتری به من داد تا چون تو را پیش وی برم ، از عهده ی کار من بیرون آید» انگشتری به من داد ، بیانگرچه مفهومی است؟ نشانه ی اطمینان دادن و به خاطر تعهد و تضمین انجام کار-  قول و قرار گذاشتن.

4- سمک در گفت و گو با سیاه گیل چه کسی را برادر خود معرفی کرد ؟ آتشک     

5- سه عبارت را که به نثر امروز نزدیک است در متن پیدا کنید .آن شخص گفت / غلامان با هم می گفتند / او برادر من است

6- کار سمک در مورد قطران خیانت بود یا سیاست ؟ چرا ؟

 سیاست ، زیرا قطران برای دستگیری سمک نقشه می کشید ولی سمک با آگاهی از نقشه ی اوپیش دستی کرد.

7- رفتار آتشک را – با توجه به عمل کردش در این درس – چگونه ارزیابی می کنید ؟

 فردی است که فقط به فکرمنافع خویش است و برایش تنها رسیدن به آرزویش مهم است نه چیز دیگری.

8- معادل امروری « فرو بریم »( بگذار تا فردا داری در میدان فرو بریم ) و« قفا زدن » چیست ؟ برپاکنیم ، پس گردنی.      

9- بخش پایانی درس را که از کلیله و دمنه است به فارسی امروز بازنویسی کنید . در تدریس انجام شده است.

10- گودال » و « گود » با چه کلمه ای از درس ارتباط لفظی و معنایی دارد ؟َگو ( گَوِی دید در آن گو رفت).

خودآزمایی درس 6 ص50

1- مقصود از « خاک تشنه » در بیت « شر که آن دید ، دشنه باز گشاد // پیش آن خاک تشنه رفت چو باد » کیست ؟ خیر     

2- محوری ترین پیام داستان چیست ؟

نیک اندیشی سرانجامش رستگاری است و بد اندیشی به تباهی می انجامد( گندم از گندم بروید جو زجو)   

3- چرا « شر » از « خیر » چشم هایش را طلب کرد ؟به دلیل بد ذاتی و این که می خواست او را از بین ببرد .

4- با مطالعه ی داستان هابیل و قابیل در قرآن مجید ، چه وجه اشتراکی بین این دو داستان دیده می شود؟

 هابیل و خیر هر دو اعتماد به نفس دارند و خیر خواه هستند ولی قابیل و شر حرص و طمع و خودخواهی بارزترین ویژگی آن هاست.

5- دربیت « آمد آورد پیش خیر فراز // گفت گوهر به گوهر آمد باز » مقصود از گوهر اول و دوم چیست ؟

گوهر اول دو لعل ،گوهر دوم خیر است .                

6 – داستان را بین ده تا پانزده سطر خلاصه کنید . به عهده ی دانش آموز

7- آیا تاکنون داستان دیگری با این مضمون شنیده اید ؟

حق و ناحق ( از سیاست نامه ) و مرد و نامرد ( از هزار و یک شب حکایت ابوصیر و ابو قیر ) و لُنبک آبکش

8- جمله ای بنویسید که در آن استعاره به کار رفته باشد .

گفتم که نوش لعلت ما را به آرزو کشت.(در این مصراع لعل استعاره از لب است).- از چشمانش آب می ریخت. (آب استعاره از اشک است)

خودآزمایی درس 7 ص54

1- رابطه ی دو بیت زیر را با متن درس بیابید .

  آن یکی شیر است اندر بادیه                            وآن دگر شیر است اندر بادیه

 آن یکی شیر است کادم می خورد                   وآن دگر شیر است کادم می خورد

این داستان به ما می آموزد که هنگام مشاهده ی همانندی های دو پدیده ،شتاب زده و سطحی و غیر منطقی، قضاوت نکنیم

2- ارتباط آخرین بیت درس را با داستان تشریح کنید .

 این داستان به ما می آموزد ظاهر انسان ها نشان گر باطن آن ها نیست. ( تشابه ظاهری انسان های شیطان صفت و اهل حقیقت ، نباید ما را به گمراهی بکشاند.

3- چرا قیاس طوطی خنده آور بود ؟ زیرا درویش را فقط به خاطر شباهتی ظا هری مانند خود پنداشته بود. 

4- آیا می توانید نمونه ای دیگر از قیاس نا به جا ( شبیه قیاس طوطی ) بیاورید ؟ کار دانش آموز

خودآزمایی درس 8 ص 67 :  

1- نویسنده کدام واقعه ی روزگار ما را به شعر مانند کرده است ؟ انقلاب اسلامی و حوادث آن                      

2- جمله ی « ایمان مهم تر است یا تفنگ » را با جمله ی « خون بر شمشیر پیروز است » مقایسه کنیدودر باره ی آن ها یک بند بنویسید .

 هردومهم هستندایمان هدف است وشور وشعور را در انسان پدید میآوردکه هیچ سدی مانع او نمی شوداماتفنگ وسیله،ایمان وخون مربوط به انسان های حق طلب است،تفنگ وشمشیرمال دشمن  .

3- منظور از « گل هایی که در نسیم آزادی می شکفد » چیست ؟

 زیبایی هایی و اندیشه هایی که نویسندگان همگام با مردم ایران بعد از پیروزی انقلاب و در سایه ی آزادی به وجود آوردند .

4- منظور نویسنده از « هنرمندان بسیاری خود را به قطار رساندند » چیست ؟

 نویسندگان و شاعران در پیروزی انقلاب همراه مردم شدند و از هنر خود در جهت منافع انقلاب استفاده کردند ..  

  5- نویسنده هنرمندان را مقدّم بر مردم می داند یا مردم را راه نمای هنرمندان ؟ مردم را راهنمای هنرمندان می داند .

خودآزمایی درس 9 ص 74

1- به عقیده ی نویسنده ، تقدیر تاریخی زمین از کجا و به دست چه کسانی جاری می شود ؟

حاشیه ی اروند رود و به وسیله ی جوانان بسیجی

2- به نظر نویسنده ، حقیقت اشیا در جبهه ها چگونه تجلّی می یابد ؟

همه ی چیز های معمولی حقیقتی دیگر می یابند . تو گویی اشیا گنجینه هایی از رازهای شگفت خلقت هستند اما تو ، تا به حال در نمی یافته ای .

3- نمونه ای دیگر از خاطرات جبهه و جنگ را در کلاس بخوانید . کار دانش آموز      

4   - دو نمونه از توصیف های نویسنده را درباره ی رزمندگان بیابید و بنویسید . ص69 بند اول درس   /     ص 71 بند اول

5- چند فیلم سینمایی را نام ببرید که در آن ها صحنه هایی از هشت سال دفاع مقدّس به تصویر کشیده شده است .

لیلی با من است ، از کرخه تا راین ، افق ، مهاجر ، عقاب ها، پایگاه جهنمی

6- نویسنده در کدام جمله از مفهوم آیه ی « الا بذکر الله تطمئن القلوب . » استفاده کرده است ؟

 در معرکه ی قلوب مجاهدان خدا آرامشی که حاصل ایمان است حکومت دارد.

7- امرور « سردم دار » به چه معنی است ؟ تحقیق کنید در آغاز به چه کسی « سر دم دار » می گفتند ؟

 امروزه: فرمانده، رهبر گروه و مسول و رجال دولتی ولی در گذشته به کسی می گفتند که در هیات های عزاداری گروه را رهبری می کرد.

  الف- سردم : محل اجتماع درویشان ، خانقاه /  سردم دار : صاحب خانقاه-

ب- سردم : اتاقی چوبی که در دهه ی عاشورا می آراستند و شب ها از واردین پذیرایی می کردند و گاه به مشاعره می پرداختند . شخصی که در مناظره پیروز می شد بازنده را در حین خواندن اشعار به در آوردن لبلس هایش وادار    می کرد تا او را با یک لنگ از سردم خارج می نمود و اشیای سردم را صاحب می شد ظاهرا به او سردم دار می گفتند .

ج- سردم : در زورخانه محلی سکو مانند که مرشد ضرب می گیرد .

خودآزمایی درس 9 ص 76

1- شاعر در این شعر ، به چه سنّتی اشاره دارد ؟ با آب و آینه و قرآن مسافر را بدرقه کردن.  ( مراسم بدرقه ی مسافر )      

2- مقصود از « روشنی در دل من می بارد » چیست ؟ نهاد آن کدام است ؟

 در دل من نور و امید به وجود می آید .                  نهاد : روشنی.

3- منظور شاعر از چراغ چیست ؟ تمام خصلت های پسندیده آزادی و ایمان و امنیت و اسقلال     

4- معادل « از صمیم قلب  » را در کدام مصراع شعر می یابید ؟ با تمام دل خود می گویم.

5-« بند پوتین را محکم بستن » کنایه از چیست ؟آماده و مصمم شدن برای سفر 

6- شعر سنّتی با شعر نو چه فرقی دارد ؟

 در شعر سنتی طول قافیه ها برابرند و با توجه به قالب آن دارای قافیه هستند . وزن های مصراع ها نیز با هم برابرند. اما در شعر نو طول مصراع ها با هم برابر نیستند. قافیه را نیز شاعر هر کجا لازم بداند می آورد . وزن مصراع ها نیز از نظر طول  با هم برابر نیستند.

خودآزمایی درس10ص 84

1- راوی در جایی از این داستان می گوید : « آن وقت بود که فهمیدم پدرم چه قدر بزرگوار است . » اوچگونه به بزرگواری پدر پی برد ؟

 وقتی نیک هدیه اش را ناقابل دید، پدر ش با اندیشه ی عاقلانه ماجرا را به گونه ای خاتمه دادکه هردو طرف خشنود شدند و نیک که حقیقت سخن پدرش را دریافته بود به خصلت بزرگواری پدرش پی برد.

2- چرا وقتی پدر از راوی در باره ی هدیه اش پرسید ، رنگ « نیک » پرید ؟

 چون احساس کرد که هدیه جو از سطل زمین شوی او بهتر است و ازاین رو دلهره و شرم داشت.

3- چرا راوی به دروغ گفت : « نصف سطل زمین شویی هدبه ی من است » ؟

 زیرا دوست نداشت که در مقابل هدیه ی ارزشمند خود نیک بیشتر خجالت زده شود.

4- با خواندن این داستان ، کدام یک از دو کودک را فداکارتر می دانید ؟ جو                   

5- قطعه شعری در باره ی « مادر » در کلاس بخوانید .کار دانش آموز( شعر شهریار درباره ی مادر)

آهسته باز از بغل پله ها گذشت / در فکر آش و سبزی بیمار خویش بود / اما گرفته دور و برش هاله ای سیاه ...

خودآزمایی درس 11ص90

1- در قطعه ی مسافر ، شاعر به کجا سفر می کند ؟

 به سوی آخر دنیا ، جایی که خداوند آن را سرحد دنیای حقیقت قرار داده و موجود زنده ای در آن نفس نمی کشد.

2- با توجه به قطعه ی « مسافر » راهگذر چه کسی است ؟ اندیشه و خیال شاعر.

3- در قطعه ی « فردوسی » زایر نامدار کیست ؟ تیمور لنگ

4- با مقایسه آن چه تیمور از قبر فردوسی و چنگیز دیده است ، چه نتیجه ای می گیرید ؟

این که هر کس به سزای اعمالش خواهد رسید، شبیه به درس خیر و شر

 مزار شاعر : یکی نام نیکو بِِبُرد از جهان   /       گور ستمگر : یکی رسم بد ماند از او جاودان

5- دو بیت زیر از حافظ شیرازی با کدام قسمت های نیایش تاگور ارتباط دارد ؟

  رضا به داده بده وز جبین گره بگشا            که بر من و تو اختیار نگشاده است

 غلام همّت آنم که زیر چرخ کبود            زهر چه رنگ تعلّق پذیرد آزاد است

 بیت اول با سطر آخر ص 89 ، و نیرویی به من بد ه تا...    بیت دوم با دو سطر ما قبل آخر ص 89 ، قدرتی به من بخشا تا روح خود را...

6- در بخش قطرات سه گانه منظور از جملاتی که قطره سوم در معرفی خود می گوید ، چیست ؟

 در نگاه اول فروتنی و افتادگی را نشان می دهد و در ادامه می گوید من نشانه ی زندگی و بشارت رویش سر سبز زندگی بود م مدتی با نام دوستی و محبت در مورد عشق و صداقت در قلب جای داشتم و امروز از قلب به دیده سفر کرده ام و اشک نامیده می شوم.

7- قطعه ی « گوهر و اشک » سروده ی پروین اعتصامی را در کلاس بخوانید .

 تکلیف دانش آموزی با این مَطلَع: آن شنیدید که یک قطره اشک             صبحدم از چشم یتیمی چکید ...

8- شعر « یکی قطره باران » سعدی را با درس « قطرات سه گانه » مقایسه کنید .

درون مایه هر دو فروتنی و اظهار تواضع است . در شعر سعدی قطره باران خود را هیچ می شمارد و فروتنی پیشه   می کند و در کام صدفی جای می گیرد و تبدیل به مروارید می شود . اما در این شعر قطره ی سوم دیگر خوستایی   نمی کند خود را همان گونه که بود معرفی می کند از این رو ارزشمند می شود رب النوع سپیده دم از میان همه قطرات او را می مکد و در کام می کشد .

9- یک قطعه ی ادبی در کلاس بخوانید . تکلیف دانش آموزی

خودآزمایی درس 12ص : 96

1- مجنون در جوار کعبه  از خدا چه خواست ؟

تداوم و افزونی عشقش نسبت به لیلی و همچنین عمر طولانی برای لیلی.

2- کدام بیت ، از خود گذشتگی مجنون را نشان می دهد ؟ بیت 21.        

  3- کدام وبژگی شعر غنایی در این درس دیده می شود ؟

 در این شعر زبان نرم و لطیف و موسیقی کلام محسوس است و سخن از احساسات عاشقانه و غم عشق است.

4- دو نمونه تشبیه در درس بیابید و اجزای آن را معلوم کنید .

 (مجنون) از جای چو مار حلقه برجست. مجنون: مشبه ، چو : ادات تشبیه ،  مار حلقه : مشبه به ، برجست: وجه شبه    /  کامروز منم چو حلقه بر در : به ترتیب: مشبه ، مشبه به ، ادات تشبیه، وجه شبه

خودآزمایی درس 13 ص : 102

1- شاعر در دو بیت اول غروب خورشید را به تصویر کشیده است ، این غروب بیانگر چیست ؟

 این دو بیت غروب و نهان شدن خورشید و … از مرگ و نیستی حکایت می کند و در ضمن کلماتی مثل نیزه  و نیزه دار و …از مرگ ونیستی حکایت می کند.و بیانگر جنگ و خون ریزی است .

2- در بیت هشتم ، منظور از « آتش های ترک . خون تازیک » چیست ؟ فتنه ی و حمله ی مغولان  و کشتار ایرانیان.       

3- جلال الدین در سرخی شفق چه چیزهایی دید ؟ ویرانی کشور ایران و نیز پایان عمر خویش

4- در این شعر عبارت « دریای خون » دو بار به کار رفته است . منظور از هر کدام چیست ؟

 الف- بیت 10 - سرخی آسمان هنگام غروب خورشید(شفق)  /     ب- بیت 14-  میدان نبرد.                  

  5- در این سروده ، موج و رود به چه چیزهایی مانند شده اند ؟

 موج : به سیماب ، کوه        /         رود : به سد روان ، اژدهای زندگی خوار

6- شاعر رود سند را چگونه وصف می کند ؟ خروشان ، ژرف ، بی پهنا،کف آلود  / دل شب می درید و پیش می رفت  

 7- چرا جلال الدین تصمیم گرفت زن و فرزندان خود را در رودخانه بیفکند ؟

 از ترس بدنامی و این که در صورت شکست به راحتی از رود خانه بگذرد و سوارانی جمع آوری کند و به مقابله با مغلان بپردازد .

8- چنگیز کدام عمل جلال الدین را تحسین کرد ؟

 الف ) مبارزه در راه وطن       ب ) شجاعت وی در عبور از رودخانه ی سند      ج ) زن و فرزندان خود را فدا کرد 

9- این مصراع ها را توضیح دهید : بنای زندگی بر آب می دید ، چو موی خویشتن در تاب رفتند .

بنای زندگی…: زندگی را در حال ویرانی و نابودی می دید/ چو موی…: زن ها مانند گیسوانشان آشفته و پریشان شدند و از غم و اندوه بی قرار شدند .

10 – پیام اصلی درس چیست ؟

 اینکه قدر سرزمین و کشور خود را بدانیم چون آسان و راحت به دست ما نرسیده است و ایستادگی در برابر دشمنان.

11- یک نمونه از ایثارها و فداکاری ها را در هشت سال دفاع مقدس بیان کنید .

 واقعه ی شهادت شهید حسین فهمیده و فتح خرمشهر و شکست حَصر آبادان.

12- چهار پاره با مثنوی چه تفاوتی دارد ؟ نمونه ای از هر کدام را در کلاس بخوانید .

 مثنوی یک قالب سنتی است که هر بیت آن قافیه ای جداگانه دارد اما چهارپاره قالبی است نو که از چند دوبیتی به هم پیوسته تشکیل شده و هردوبیت مصراع های زوج با هم هم قافیه هستند.

خودآزمایی درس 14ص106

1- در نخستین جمله ی درس قابوس نامه ، چه چیزی به « مغیلان » تشبیه شده است ؟

انسان های بی هنر که از فضیلت و معرفت و شایستگی انجام کاری محروم هستند.

2- با مراجعه به کتاب لغت توضیح دهید کلمه ی « مغیلان » از چه اجزایی ترکیب شده و اعتقاد خرافی در باره ی آن چه بوده است ؟

ام + غیلان= مادر+ غولان -  در قدیم اعتقاد داشتند که غول ها در زیر این بوته ها زندگی می کنند. این اعتقاد خرافی که در گذشته کاروان های مسافری از راه بیابان ها و کویر ها مسافرت می کردند و گاهی شب ها به علت طول سفر و خستگی راه مجبور بودند در بیابان بمانند و استراحت کنند . شب ها هنگامی که باد به این درخچه ها می وزید صدای ترسناکی شنیده می شد و مسافران تصور می کردند بچه های غولان زیر دست و پای مادر غولان رفته اند و سر و صدا و دعوا شده است و راهزنان از این طریق سوء استفاده می کردند و اموال مسافران را غارت می کردند .

3- اصالت موروثی و اصالت اکتسابی دو گوهر ارزشمندتد . این دو در درس چگونه بیان شده اند ؟

 اصالت اکتسابی( گوهر تن ) برتر دانسته شده است و اگر کسی هر دو را باهم داشته باشد البته بهتر است. «هنر برتر از گوهر

  گوهر آمد پدید»

4- از نظر نویسنده ی قابوس نامه ، لازمه ی بزرگی چیست ؟ خرد و دانش

5- چه ضرب المثل هایی در مورد زبان و تاثیر آن می دانید ؟ به دو مورد اشاره کنید .

زبان سرخ سر سبز می دهد در باد -  زبان در دهان پاسبان سر است. با زبان خوش مار را از سوراخ بیرون می کشد .

6- به نظر نویسنده تفاوت انسان با حیوان در چیست ؟ حواس ظاهری انسان ها با حواس ظاهری حیوانات متفاوت است.          

  7- این دو بیت فردوسی با کدام بخش درس ارتباط معنایی دارد :

  گهر بی هنر ناپسند است و خوار                                    بدین ، داستان زد یکی هوشیار

 که گرگل نبوید ، زرنگش مگوی                                 کز آتش نجوید کسی آب جوی

 با بند آغازین درس.

8- بند ( پاراگراف ) آخر را به فارسی امروز باز نویسی کنید و پنج مورد از تفاوت های نثر تاریخی را با نثر فارسی نعیار کنید .

( خو کن: عادت کن) ، ( عادت کنی: عادت داده باشی) ، ( زفان:زبان ) ، ( جهد کن:تلاش کن ) و سخن نه برجایگاه: ( سخن بی موقع و نسنجیده ) ، نا گفته بهتر ( نگفتنش بهتر است )

9- مقصود از گوهر تن در درس چیست ؟

شایستگی ها و امتیازاتی که هر کسی شخصا برای خود کسب می کند. ارزش وجودی ، خرد و دانش

 خودآزمایی درس 14ص 107

1- پسر کدام عمل پدر را نشانه ی عوض شدن قبله ی او دانسته است ؟ تعظیم و سجده کردن در مقابل پادشاه    

2- در این حکایت ، چه چیزی عامل تعظیم در برابر خوارزمشاه عنوان شده است ؟ طمع و شهوت پرستی

3- پیام این حکایت چیست ؟

انسان نباید از نفس اماره ی خود پیروی کند زیرا هر لحظه او را به سویی می کشاند.هوس باز نباشیم .

4- این آیه را معنی کنید و بگویید با کدام بیت ارتباط معنایی دارد : « افَرایتَ مَن اتّخذ الهَهُ هَواهُ ؟»

 معنی آیه « آیا آن کس را دیده ای که هوای نفس خویش را معبود خود قرار داد؟ با بیت آخر.

خودآزمایی درس 14ص108

1- چه واژه هایی در این شعر استعاره از جوانی هستند ؟ مرغ زیبا- متاع- گنج                 

2- چرا پیر از جوان می خواهد که در باره ی دوره ی ناتوانی سؤال نکند ؟

 زیرا معتقد است که تا به پیری نرسی نمی توانی بفهمی که پیری چیست؟

3- قالب این شعر چیست ؟ چرا ؟ قطعه ، زیرا فقط مصراع های دوم با هم هم قافیه است. بیت اول قافیه ندارد . 

4- قطعه ی زیر را با درس مقایسه کنید :

  در جوانی به خویش می گفتم                          شیر شیر است ، گر چه پیر بُوَد

 چون که پیری رسید ، دانستم                           پیر پیر است گر چه شیر بُوَد

الف) در  هردو شعر این مطلب عنوان شده که فقط در پیری می توان فهمید که پیری چیست. ب ) باید قدر جوانی را دانست .

ج ) در هر دو قطعه زیان غفلت بیان شده است .

خودآزمایی درس 15ص118

1- منظور از « لباس می پوشد تا خود را بپوشد » چیست ؟

 این جمله نشان دهنده ی طرز فکر یک مسلمان است نسبت به لباس. لباس وسیله ای است برای حفظ بدن  و مانند یک حریم است.

 2-« لباس پوست دوم انسان نیست ، خانه ی اول اوست » یعنی چه ؟

 لباس وسیله ای برای نمایش بیشتر بدن نیست بلکه وسیله ای است برای پوشاندن بدن و به دست آوردن آرامش

3- منظور از « لباس انسان پرچم کشور وجود است » چیست ؟

 همچنان که پرچم هر کشور نشان دهنده ی اعتقادات و فرهنگ آن کشور است لباس نیز نشان دهنده ی اعتقادات و فرهنگ فرد می باشد.

4- نویسنده در نظر دارد با آوردن داستان خیاطان حقه باز چه چیزی را به اثبات رساند ؟

در این داستان خیاطان نماینده ی غرب و فرهنگ غربی می باشد که سعی در هرچه بیشتر عریان کردن انسان دارند.

5- جمله ی معروف « حجاب مصونیت است نه محدودیت » را با توجه به محتوای درس تبیین کنید .

حجاب مانعی برای  حضور فعال زن در جامعه نمی باشد بلکه زن را از خطر هایی که در جامعه او را تهدید می کند در امان نگه می دارد و عامل حضور جدی زن در جامعه می باشد.                    

 6- با مطالعه ی کتابی در خصوص انقلاب الجزایر ، نقش حجاب زنان را در شکست استعمار فرانسه توضیح دهید .

کار تحقیقی دانش آموزی…

خودآزمایی درس 16 ص 123

1- در صدر اسلام از مسجد چه استفاده هایی می شده است ؟

 پیامبر در مسجد به کار های مسلمین رسیدگی می کرد ،  محلی برای اجتماع مردم بود ،  محل جلسه های حدیث  و تلاوت قرآن و تجوید و همچنین محل اعتکاف نیز بود.

2- تنوع در شیوه ی معماری مساجد در کشورهای اسلامی ناشی از چیست ؟

تنوع و اختلاف نژاد اقوامی که سرز مین آنها به وسیله اسلا م فتح می شد.  

3- چرا نویسنده مسجد را جلوه گاه هنر اسلامی می داند ؟

زیرا در بنای بسیاری از مساجد هنر های مختلف اسلامی به هم در آمیخته است.

4- یک مورخ چگونه می تواند با مطالعه ی در مساجد به تمدن اقوام مسلمان پی برد ؟

 از آنجا که مظاهر گوناگون هنر اسلامی در طی قرون دراز در بنای مساجد مجال بروز یافته است.مورخ می تواند با مطالعه مساجد به تمدن اقوام مسلمان پی برد.                     

 5- پیشنهاد نویسنده در پایان درس چیست ؟ همکاری اقوام مختلف اسلامی برای ترمیم و تعمیر مساجد.

6- به نظر شما آبادی مساجد در چیست ؟ در معماری زیبا و زیاد بودن افراد نمازگزار و دیگر استفاده های فرهنگی

7- بر سر در شورای ملی سابق نوشته است : « عدل مظفّر » به کمک دبیر خود سال این مادّه تاریخ را تعیین کنید .

 ع= 70 ،  د- 4 ،  ل= 30 ، م= 40 ، ظ= 900 ، ف= 80 ، ر = 200 /   سال :1324  / سال روز فرمان مشروطیت به دستور مظفرالدین شاه قاجار1324

خودآزمایی درس 17 ص 127

1- چند اصطلاح نقاشی را که نویسنده در متن آورده است ، بیابید.

 نقش بندی- گرته ریختن- نقطه چینی- بیرنگ – رونگاری                

2- در کدام قسمت از این متن ، می توان نشانه های شاعری نویسنده را یافت ؟

 معلم مرغان را گویا می کشید ، گوزن را رعنا رقم می زد ، خرگوش را چابک می بست .

 3- یکی از ویژگی های بارز این نوشته را بیان کنید کوتاهی جملات و صداقت و صمیمیت.

4- با راهنمایی معلم خود تحقیق کنید چرا در نگارگری اسلیمی از نقش آدمی استفاده نمی شود ؟

چون این نقش از طبیعت مایه می گیرد بنا بر اعتقادات مسلمانان کشیدن نقش انسان در مساجد روا نیست.و اساسا صورت سازی در اسلام رسم نبود و مکروه بود .محور طرح اسلیمی از خطوط منحنی مارپیچی به رنگ های گوناگون شبیه ساقه های مارپیچی و با شاخه های کوتاه و برگ و گل پدید می آید نوعی طرح اسلیمی دیگر نیز هست که خزیدن مار را نشان میدهد.

5- دو کنایه در درس پیدا کنید . راه دست خودش هم نبود   /       دستی نازک داشت.                  

 6- از نظر نویسنده ، کلاس درس نقاشی در مقایسه با سایر درس ها چه ویژگی هایی دارد ؟

خشک نبود ، ساده و روان بود . معلم ارتباط نزدیکی با دانش آموزان داشت.

7- کشیدن چه قسمتی از اسب برای معلم مشکل بود او برای حل مشکل خود ، چه چهره ای اندیشید ؟

کِلّه ی پای اسب ،  معلم علفزاری نقاشی کرد و اسب را تا ساق در علف نشاند.

خودآزمایی درس 18 ص135

1- چرا نویسنده در این طنز سیاسی ، مشاجره ی مادر و پدر خود را مطرح کرده است ؟

نویسنده ابتدا می خواهد توجه نویسنده را جلب کند تا در ادامه بتواند مقصود خود را بهتر برساند و چهره واقعی وکلای نالایق را به خوبی نشان دهد.                          

  2- به دو مورد از باورهای عوام که در متن آمده است ، اشاره کنید .

ستاره مان از اول مطابق نیامد - پیوند و عقد دختر عمو پسر عمو

3- با توجه به متن تصوّر می کنید مادر نویسنده با سواد بوده است یا بی سواد ؟ چرا ؟

 بی سواد زیرا بدون اینکه بداند ، سند ازدواج را امضا کرده است.                 

  4- نویسنده دلش به حال مادرش می سوزد ؛ چه دلیلی برای احساس هم دردی خود می آورد ؟

چون خود او هم دختر عمویش نامزدش است.

5- با راهنمایی دبیر خویش ، علت رفتن نویسنده را به سفارت و شاه عبدالعظیم در تاریخ مشروطیت بیابید .

 برای حمایت از مشروطه - ناصر الدین شاه که مردی علیل بود ادره ی کشور را به عین الدوله صدر اعظم خود سپرد . وی مردی مستبد بود . خشونت های او سبب شد که مردم علیه استبداد قیام کنند . مردم تبریز و تهران و دیگر شهر ها ایران عزل وی و تاسیس عدالت خانه را پیشنهاد کردند . مردم به رهبران دینی متوسل شدند رهبری مردم تهران را آیت الله طباطبایی و بهبهانی بر عهده داشتند مقاومت عین الدوله سبب شد مردم و علما به عنوان اعتراض شهر را ترک کنند و در حرم عبد العظیم تحصن کنند و خواستار اجرای خواست های مردم شوند . عده ای از بازاریان و آزادی خواهان هم در سفارت انگلیس متحصن شدند .   

6- چرا نویسنده اصرار می ورزد که مردم وکیل ( نماینده ) تعیین نکنند ؟

 زیرا معتقد است که وکلای منتخب مردم به مجلس نخواهند رفت و مردم نمی توانند افراد لایق را انتخاب کنند.

7- دو نمونه از کاربردهای عامیانه و مردمی را در نثر درس بیابید.

الهی که همیشه نان سواره باشد و او پیاده. - . سر حرف کسی افتادن- یک دفعه سی و سه بندم به تکان افتاد .

8- یک نمونه طنز امروزی را در کلاس بخوانید تکلیف دانش آموزی.

خودآزمایی درس 18 ص 137

  1- منظور از « مرغ اسیر » در بیت اول چیست ؟ خود شاعر      

2- در کدام بیت ، بیگانه ستیزی شاعر دیده می شود ؟ بیت چهارم

 3- یکی از موضوعات اساسی در شعر مشروطه ، وطن دوستی است که در شکل افراطی به آن « وطن پرستی » یا « ناسیونالیسم افراطی » می گویند . در کدام بیت این موضوع دیده می شود ؟ بیت پنجم

4- در بیت آخر ، به یکی از ماجراهای زندگی حضرت سلیمان اشاره شده است . آن ماجرا را بیان کنید و بگویید منظور از « اهرمن » در این بیت کیست ؟

حضرت سلیمان کوچک ترین فرزند داود نبی که بعد از پدر به پیامبری رسید . او انگشتری داشت که اسم اعظم بر آن حَک شده بود . یک روز سلیمان انگشترش را به همسرش  جَراد داد تا به دستشویی برود و به اسم اعظم بی حرمتی نشود . دیوی به نام « صخره » خود را به شکل سلیمان در آورد و انگشترش را از همسرش گرفت و بر تخت نشست . همه فکر کردند که سلیمان است . چون سلیمان بیرون آمد و بر ماجرا آگاهی یافت نا امید شد و سر به بیابان زد . پس از چند روز ، اطرافیان بر دیو بد گمان شدند ، زیرا کارهای او به سلیمان شبیه نبود . دیو رسوا شد و دوباره سلیمان بر تخت نشست .  اهرمن : محمد علی شاه

5- برای هریک از کلمات « همّت و مسلک » دو کلمه ی هم خانواده پیدا کنید .

همت : هِمَم ، اهتمام  /  مسلک : سالک ، سلوک

خودآزمایی درس 19 ص140

1- جمله ی « آن طرفش را فراشان می دانند و چوب دست های آنان » یعنی چه ؟

 ماموران با چوب دست هایشان آن گونه که می خواهند تو را کتک می زنند و تنبیه می کنند . .

2- نویسنده با آوردن نام های « پیشخدمت ، میرآخور ، تفنگدارباشی ، آبدارچی و قهوه چی » در پی هم چه اوضاعی را می خواهد نشان دهد ؟ اوضاع نا بسامان اجتماعی و سر گرم شدن به اموربی اهمیت.

3- اصطلاح « به روی بزرگوارخود نیاورده » کنایه از چیست ؟معادل امروزی آنرا بنویسید .

اعتنا نکرد .توجه نکرد-  امروزه :  به روی خودش نیاورد .             

4- پسوند « باشی » در ترکی به معنی رئیس و سرپرست است ؛ مثل فراش باشی . سه شغل دیگر ، که با این پسوند ساخته باشد ، نام ببرید. حکیم باشی- آشپز باشی –  تفنگدار باشی 

5-  دو جمله از درس بیابید که در آن ها به جای ضمیر « او » از « آن » استفاده شده باشد .

   الف- در پشت سر آن ده بیست نفر با تیپ می آیند  ب- آن هم ابدا به روی بزرگوار ج) در پیشاپش آنان ...

 خودآزمایی درس 19 ص 142

1- دو بیت زیر با کدام ابیات درس ارتباط معانی دارد ؟

    به چشم خویش دیدم در گذرگاه                                  که زد بر جان موری مرغکی راه

 هنوز از صید ، منقارش نپرداخت                                      که مرغ دیگر آمد کار او ساخت   ( پاسخ : بیت هفتم )

2- یک نمونه مراعات نظیر در شعر بیابید . بیت ششم بین کلمات: بیستون ، شیرین ، فرهاد

3- منظور از « گنج خدا داد » در بیت پایانی چیست ؟ آزادی که موهبتی الهی است .

4- خسرو پرویز برای از میان برداشتن رقیب خود ، فرهاد ، به دروغ مرگ شیرین را به او خبر داد و باعث مرگ فرهاد شد . شاعر از این نکته در شعر خود چه استفاده ای برده است ؟ با خبر های نادرست خود مانع مبارزان برای ادامه ی راه نشوید.       

5- در غزل اجتماعی به چه مسائلی پرداخته می شود ؟ مسائل سیاسی و اجتماعی.

خوآزمایی درس 20 ص 148

1- معادل امروزی عبارات زیر را بنویسید :  بخواستم رفت ، بر نشین ، در رویم . می خواستم بروم ،  سوار شو  ،  داخل شویم.

2- چرا ناصرخسرو دعوت وزیر را نپذیرفت ؟ زیرا اندیشید که اگر وزیر او را با سر و وضع نا مناسب ببیند  خجالت خواهد کشید او  را فردی بدبخت و  معمولی خواهد دانست .

3- بیت مشهور فردوسی : « چنین است رسم سرای درشت / گهی پشت زین و گهی زین به پشت » با کدام قسمت متن ارتباط معنایی دارد ؟ با بند پایانی درس.    

4- ناصرخسرو از حوادثی که برایش پیش آمده است ، چه استفاده ای می کند ؟

 این نتیجه را می گیرد که انسان در برابر حوادث ناامید نباید شد زیرا هر سر بالایی یک سراشیبی دارد .

5-حرف « ک » در خُرجینک به چه معنی است ؟ دو نمونه ی دیگر از این کاربرد را در درس بیابید .

 در معنی کوچکی و تصغیر  است.                درمک  /  دمک

کاف رحمت گفتنش تصغیر نیست           جَد چو گوید طفلکم تحقیر نیست       ( مولوی )

خودآزمایی درس 20 ص 152

1- چرا نویسنده نام سفر نامه ی خود را « پرستو در قاف » گذاشته است ؟

نویسنده قصد داشته اظهار تواضع و فروتنی کند زیرا خود را مثل پرستوی ضعیفی می بیند و خانه ی خدا را چون کوه قاف و اشاره ای نیز به منطق الطیر عطار نیشابوری دارد.

2- چرا نویسنده معتقد است که در مدینه می توان عطر بال فرشتگان را حس کرد ؟

زیرا مدینه شهری است که روزگاری پیامبر در آن زندگی می کردند و فرشتگان وحی بر وی نازل می شدند.

3- دو نمونه ی « جان بخشی به اشیا » ( تشخیص ) رادر متن پیدا کنید .

 کم کم شهری سپید پوش به استقبالمان می آمد -  چه قدر دلم می خواهد مدینه را بغل کنم.

4- مقصود نویسنده از جملات « بوی مدینه می آید ؛ این را از نم نم باران فهمیدم » چیست ؟

 یعنی به علت ریزش باران بر خانه ها ی گلی بوی شهر مدینه به مشام می رسد.و شاید می خواهد به علت نزدیکی به شهر دل های حجاج منقلب شده و اشک می ریزند .                                                 

5- مقصود نویسنده از جمله ی « و تقدیر چنین شد که اینک نیز آفتاب ، سنگ مزارش باشد » چیست ؟

 دست سرنوشت الهی چنین خواست که سنگ قبر نداشته باشد و آفتاب سورزان مدینه سنگ مزار اوست .

6- جمله ی « می خواهم بحر را در کوزه ای بریزم » یعنی چه ؟ این جمله یادآور کدام بیت مولوی است ؟

یعنی می خواهم آن همه عظمت را در چند سطر خلاصه کنم و این کار ناشدنی است.

گر بریزی بحر را در کوزه ای             چند گنجد؟ قسمت یک روزه ای

خودآزمایی درس 21 ص 158

1- هلن کلر پس از بیماری به وسیله ی کدام یک از حواس پنج گانه ی خود با جهان خارج ارتباط داشت ؟ لامسه       

2- منظور کلر از این جمله ها « در این راه بارها به عقب می لغزیدم ، کمی جلو می رفتم سپس امیدوار می شدم » چیست ؟

منظور هلن کلر این است که دشواری ها و رنج های زیاد تحصیلات دانشگاهی بارها مرا خسته و افسرده می کرد امّا با سختی و کوشش همه ی موانع را از سر راه بر می داشتم و پیشرفت می کردم .

3- نویسنده چه چیزهایی را برای خود نور خورشیدو بهشت دانسته است ؟ کتاب /  ادبیات

4- دو تن از چهره های روشن دل را که به پشتوانه ی همت و اراده ی خویش آثاری ارزشمند از خود به جا نهاده اند ، نام ببرید . دکتر خزائلی، رودکی ،  طه حسین ،  لویی بریل( مخترع الفبای نابینایان.)

5- شرح حال یک « جانباز » را بنویسید و در کلاس بخوانید .به عهده دانش آموز .

خودآزمایی درس 22 ص 164

1- نویسنده نخستین بار کدام شعر نیما را از زبان شاعر شنیده است ؟ اصل شعر را از دیوان نیما بیابید .ودرکلاس بخوانید.

 آی آدم         

2- نویسنده در کجا همسایه ی نیما شده بود ؟ شمیران

3- چرا همسر و فرزتد نیما از او گله داشتند ؟ زیرا به عنوان پدر در بند خانواده نبود و فقط اهل شعر بود.

4- آیا نیما به زندگی شهری عادت کرده بود ؟ خیر . زیرا هنوز هوس رفتن به کوه را در سر داشت.       

  5- نیما و همسرش از چه وضعی به تنگ آمده بودند ؟ رفت و آمد زیاد شاعران جوانان در شرایط تنگ دستی.

6- به نظر جلال ، فریاد نیما را در کجا می توان شنید ؟ در اشعارش

7- منظور از جمله ی « هم چون مروارید در دل صدف کج و کوله سال ها بسته ماند » چیست ؟

 با وجود اینکه فرد بزرگ و شایسته ای بود سال ها در جامعه ناشناخته ماند. مروارید ( نیما ) صدف کج و کوله ( زندگی سخت دنیا ) سال ها بسته ماند. ( اسیر زندگانی دنیا بود ) .

8- یکی از ویژگی های نثر آل احمد ، کوتاهی جملات است . دو بند از درس که این ویژگی را نشان می دهد بیابید.

 آخرین بند درس این ویژگی رابه خوبی نشان می دهد

خودآزمایی درس 23 ص 169

 1- در این درس « مسافر » کیست و غربتش در چیست ؟

 شاعر یا هر شخصیتی که مقام بزرگی دارد - در اینکه هیچ کس در زندگی اورا نشناخت و از اندیشه های او آگاهی نیافت

2-« دیده ور » ازنظر شاعر چه کسی است ؟

انسانی که با وجود سختی ها باز هم زیبایی ها و امیدها را می بیند.انسان آگاه و صاحب بصیرت

3- مفهوم آیه ی شریفه ی « ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما با نفسهم » (سوره ی رعد آیه ی 11) در کدام بیت دیده

 می شود. معنی آیه : « خداون سرنوشت هیچ قومی را تغیر نمی دهد مگر آن که آن قوم خودش بخواهد ».( بیت اول سروری)

 4- در آخرین شعر زندگی چگونه وصف شده است ؟ زندگی یعنی مبارزه با ناملایمات و پرهیز از آسودگی و راحت طلبی

خودآزمایی درس 23 ص 172

1- در بند اول ، لاله ، دو وصف « آسایش جویی و دست پرورد بودن » را با چه تغییراتی از خود دور می کند ؟

خود رو بودن -  در دشت مکان داشتن-  از باغ و جو گریزان بودن  –  هم فطرت آهو بودن.دست پرورد نبودن

2- در کدام مصراع ، لاله ، خود را مقدس شمرده است ؟ هر صبح نسیم آید بر قصد طواف من.

3- چه رابطه ای بین « ختن » و « بوی دلاویز » است ؟ شرح دهید .

 ختن شهری در ترکستان که آهویی دارد که از نافه ی آنماده ی خوشبو  حاصل می شود که به مُشک معروف است  . لاله بوی خود را به بوی مشک ختن مانند کرده ! و می گوید من صحرا را همچون ختن خوش بو ساخته ام.

4- مصراع دوم بیت « ای سر و پای بسته به آزادگی مناز / آزاده من ، که از همه عالم بریده ام » با کدام مصراع های درس هم معنی است. آزاده و سر مستم ، خو کرده به هامونم –  نی در طلب یارم نی در غم اغیارم؟

5- مصراع « رانده ست جنون عشق از شهر به افسونم » یادآور کدام داستان و کدام درس کتاب است ؟

 لیلی و مجنون- از کعبه گشاده گردد این در

6- لاله « وارستگی » خود را چگونه وصف کرده است ؟

 از سعی کسی منت بر خود نپذیرم من

بر فطرت خود نازم وارسته ضمیرم من                 آزاده برون آیم آزاده بمیرم من

خودآزمایی ص 177

1- شاعر زبان فارسی دری را به چه چیزهایی تشبیه کرده است ؟

 به بنفشه  ،   نازبوی  ،  چشمه  ،  آب جوی ، صوت بلبل ، آبشار ، موج رود ، بیت رودکی و سبزه ی بهار

2- مقصود از « لفظی که پیش هر سخنم آورد سجود » چیست ؟

 زبان فارسی برای من بسیار قابل ستایش است به طوری که در مقابل هر کلامش سر تسلیم فرود می آورم.

3- به نظر شما علت تکرار برخی از مصراع ها چیست ؟ به منظور تأکید و انکار واهمیت مطلب

4- دو شاعر و نویسنده ی دیگر تاجیک را نام ببرید .

 صدر الدین عینی ، مؤمن قناعت ، صفیه ی گلرخسار ، اسکندر ختلانی ، محمد علی عجمی ، بازار صابر.